Page Text
________________
अनुपलब्धिचिन्ता
१४३
प्रतिषेधस्तु यत्र साक्षान्निषेध्यानुपलब्धिव्वरुद्धा ह्यपलब्धिर्व्वा दर्श्यते तत्र सर्व्वत्रानुपलम्भतः साध्यते । यस्मात्प्रमाणैरर्थस्य सिद्धि वदतामर्थात्सामार्थ्यादेव विपर्ययात्प्रमाणाभावादर्थाभावः सिध्यति । (८५)
ननु विरुद्धाद्युपलब्धावनुपलम्भः कथं निषेधसाधक इत्याह (1) दृष्टा विरुद्धधर्मोक्तिस्तस्य तत्कारणस्य वा ।
निषेधे यापि तस्यैव साऽप्रमाणत्वसूचना ॥ ८६ ॥
दृष्टा विरुद्धधर्मस्योक्तिर्या तस्य निषेध्यस्य तत्कारणस्य वा निषेषे कर्तव्ये यथा नात्र शीतस्पर्शो न वा रोमहर्षयुक्तपुरुषवानयं प्रदेशो वनेरिति (1) सापि तस्यैव निषेध्यस्यैवाप्रमाणत्वस्य प्रमाणरहितत्वस्य सूचना । विरुद्धस्य कारणविरुद्धत्वस्य चोपलम्भेन निषेध्यानुपलम्भ एव ख्याप्यते । (८६)
अन्यथैकस्य धर्मस्य स्वभावोक्तया परस्य तत् ।
स्तित्वं न गम्येत ;
अन्यर्थकस्य विरुद्धादेर्धर्मस्य स्वभावोक्त्या सत्ताप्रतिपादनेन परस्य निषेध्यस्य तन्नास्तित्वं सिसाधयि' षितं केन कारणेन गम्येत । न ह्यन्यसत्त्वेऽपरस्य सत्वाभावो - तिप्रसङ्गात् । अनिषिद्धोपलब्धेरभावासिद्धेः ॥
विरोधाचेदसावपि ॥ ८
सिद्धः केन ;
अथ यन्निषिध्यतेः यन्वोपदर्श्यते तयोव्विरोषात् सहानवस्थानलक्षणादेकभाasन्याभाव इति चेत् । नन्वसावपि (८७) विरोधः केन प्रकारेण सिद्धः ॥ असहस्थानादिति चेत् तत् कुतो मतम ।
दृश्यस्य दर्शनाभावादिति चेत् साऽप्रमाणता ॥८८॥
द्वयोः सहानवस्थानाद्विरोषः सिद्ध इति चेत् । तत्सहानवस्थानं कुतो हेतोर्मतं येन विरोधयवस्था । अविकलकारणस्य प्रवर्तमानस्य दृश्यस्यान्यभावेऽदर्शनात् सहानवस्थानगतिरिति चेत् । ननु यदेवादर्शनं सा ( s) प्रमाणता प्रमाणरहितता' ऽनुपलब्धिरित्यर्थः । (८८)
तस्मात् स्वशब्देनोक्ताऽपि साऽभावस्य प्रसाधिका । यस्याप्रमाणं साऽवाच्यो निषेधस्तेन सर्वथा ॥ ८९ ॥
१ प्रमाणेन ।
| SR No. | 002419 |
| Book Title | Pramanvarttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Allahabad Law Journal Press |
| Publication Year | |
| Total Pages | 610 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 11 MB |