Page Text
________________
चिकित्साकलिका |
पूर्व ज्वरादिषु लङ्घनं विहितमतः सुलङ्घितलक्षणमाहविण्मूत्रवातसरणे तनुलाघवे च तन्द्राक्मे च विरते वपुषः पटुत्वे ।
उद्धारवक्त्रविवरोदर हृद्विशुद्धौ स्वेदोद्गमे सति भवत्यशनाभिलाषे ।। ८९ ।।
इत्येतदातुरसुलङ्घितलिङ्गमङ्गे सम्यग्भिषग्भिरवधार्य विचार्य बुद्धया | तद्दोषदेशबलकालविकारसात्म्य
मुद्दिश्यते तदनु पथ्यमथौषधश्च ॥ ९० ॥
भिषग्भिवैद्यैरे तत्पूर्वोक्तमातुरं सुलङ्घितलिङ्गमङ्गे सम्यक् यथावदचधर्यावगम्य । बुद्धया प्रज्ञया विचार्य । कानि ? तद्दोषदेशबलकालविकारसात्म्यानि । तस्यातुरस्य दोषाः वातादयः, । देश आनूपजांगलसाधारणाख्यः । बलं शरीरमोजः संज्ञश्च । कालं शिशिरादिकम् ॥ विकारा ज्वरादयः । सात्म्यं ऋत्वादिकम् । एतत्समस्तं विचार्य निरूप्य तदनु तदनन्तरञ्च पथ्यमौषधं च वक्ष्यमाणकमुद्दिश्यते । कस्मिन्सति ? सुलङ्घितलिङ्गे । विण्मूत्रवातसरणे, विट् च मूत्रं च वातश्च विण्मूत्रवाताः, तेषां सरणे गमने अनिबद्धे । विट् पुरीषम् । तनु शरीरम् । तस्य लाघवे लघुत्वे । तन्द्रामे च विरते। तन्द्रा निद्राविशेषः । क्लमो मूर्च्छाविशेषः । तन्द्रा च क्लमश्च तन्द्राक्लमम् । तस्मिन् विरते विगते । वपुषः शरीरस्य पटुत्त्वे निर्विकारत्वे | उद्गारवक्त्रविवरोदरहृद्विशुद्धौ, उद्गारश्च वक्तविवरं च उदरं च हृच्च उद्गारवक्त्रविवरोदरहृदि तेषां विशुद्धौ अविकृतत्वे । स्वेदोद्गमे प्रस्वेदे सति । अशनाभिलाषे च भोजनकाङ्क्षायां च इत्येतदातुरं सुलङ्घितलिङ्गमिति ॥ ८९-९० ॥
पुरीष, मूत्र तथा अधोवात का प्रवृत्त होना, शरीर में लघुता, तन्द्रा एवं ग्लानि का अभाव, शरीर का स्वस्थ होना, उद्गारशुद्धि, मुखवैरस्य का न होना, उदरशुद्धि तथा हृदयस्थल पर गौरव का न होना, पसीना आना एवं भोजन में रुचि होना इत्यादि लक्षणों से जानना चाहिये कि लङ्घन सम्यक्तया होगया है । लङ्घन होजाने पर तथा च दोष, देश, बल, काल, विकार तथा सात्म्य आदि का निरूपण करके पथ्य और औषध का प्रयोग करना चाहिये ॥ ८९-९० ॥
८३
| SR No. | 002391 |
| Book Title | Chikitsa Kalika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Narendranath Mtra |
| Publisher | Mitra Ayurvedic Pharmacy |
| Publication Year | |
| Total Pages | 274 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |