Page Text
________________
७६
चिकित्साकलिका। द्वितयं गोमूत्रस्याष्टौ पलानि । द्विगुणपरिभाषात्र कुडवादूर्व क्रियत इति । मिशिराठरामठकसिन्धुयुतं कर्त्तव्यम् । मिशिः शतपुष्पा । राठं मदनफलम् । रामठकं हिंगु । सिन्धु सैन्धवम् । एषां कल्केन संयुक्तम् । सावरणे रूमम् । निरावरणे तैलपलान्वितम् । अनुक्तान्यप्यत्र मांसरसक्षीरकाञ्जिकादीनि प्रक्षिप्य दातव्यम् । तथा च हारीतः-'नेहो गुडो मांसरसः पयांसि साम्लानि मूत्रं मधु सैन्धवं च । एतान्यनुक्तान्यपि दापयेत युक्ते निरूहे मदनात् फलेन'। एरण्डाद्यबलाद्यरास्नाद्येषु प्रसिद्धेषु वस्तिषु विद्यमानेष्वपि यद्गोमूत्रबस्तिस्तीसटाचार्येणोक्तः स निरपायत्वात् शीघ्रमागच्छतीति । कदाचित्तेन निरामयः सन् एरण्डादिभिरधिक्रियते । तेषां च सामान्या कल्पना पूर्वाचायः व्याख्याता मयोच्यते। निरूहस्य प्रमाणं चतुर्विंशतिपलानि । तथा च पराशरः-"निरूहस्य प्रमाणं तु प्रस्थः पादोत्तरं परम् । मध्यम प्रस्थमुद्दिष्टं हीनं च कुडवास्त्रयः" ॥ सुश्रुतचरकखरनादप्रभृतीनां मतं चतुर्विंशतिपलानि परं प्रमाणम् । तथा च खरनादः-'अत ऊर्ध्व प्रवक्ष्यामि निरूहस्य प्रकल्प. नाम् । द्वादशप्रसृतानाद्ये ततोऽन्याँस्तु प्रकल्पयेत् ॥ सर्वेष्वेव निरूहेषुमदनं च प्रदापयेत्। स्नेहं गुडं माक्षिकं च लवणं चापि युक्तितः । पक्त्वा द्रोणे पलांशानि क्वाथ्यान्यष्टौ पलानि च। शिष्टोऽष्टांशस्त्रिवस्त्या) बस्तावैकैकशस्त्रिधा ॥ षडंशेनैव वातादीनुच्छ्रितान् वीक्ष्य कल्पयेत् । नातिसान्द्राच्छकृतोऽप्यनेहभागैर्मलं प्रति ॥ मधुयुक्तो गुडपलं कर्षार्द्ध लवणस्य च। निरूहे स्नेहभागः स्यात् पित्ते वापि पलाष्टकम् ॥ वाताधिके चतुर्भागप्रकृतिस्थे तु पित्तवत् । दधिमस्तुरसक्षीरगोमूत्रबदरादयः। यस्मिन्निरूहे निर्दिष्टाः प्रमाणं न च कीर्तितम् ॥ तस्मिन् दोषाधिक दृष्ट्वा युक्तया संविभजेद्भिषक् । मदनानां विमृद्यांशं कार्य क्षीररसादिषु । शास्त्रप्राप्ताप्तविन्यासं कल्पयेद् गुरुशिक्षया । तं बस्ति सर्वसंयुक्तं द्वादशप्रसृतोन्मितम् । खजेन मथितं पूतं दशदोषविवर्जितम् ॥ नेत्रे सवस्तौ प्रक्षिप्य वर्तिकां द्वारपीडिताम् । उत्थाप्य निर्वलिं बध्वा गृहीत्वा सव्यपाणिना ॥ कनिष्ठिकाधृतं नेत्रं पिधायाङ्गष्ठकेन तम् । बस्ति च दक्षिणे न्यस्य नाड्या वायुं विसर्जयेत् ॥ अथ जीर्णान्नमक्षामं संभुक्तं तमवेगिनम् । देशे निवाते स्वभ्यक्तगात्रमीषद्धभुक्षितम् ॥ निरिन्धनाग्निसन्तापात् पित्ते कोष्ठसमाश्रिते । प्रविलीने कफे चापि जीर्यमाणे
| SR No. | 002391 |
| Book Title | Chikitsa Kalika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Narendranath Mtra |
| Publisher | Mitra Ayurvedic Pharmacy |
| Publication Year | |
| Total Pages | 274 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |