________________
चिकित्साकलिका। श्लेष्मघ्नगणानन्तरं इदानीं वातपित्तनगणमाह
स्थिरापृथक्षर्णिपुनर्नवाभिस्त्रिकण्टकैरण्डजटोचटाभिः। विदारिकानागबलावरीभि
रयं गणः पित्तसमीरणनः ॥५१॥ पित्तं च समीरणश्च पित्तसमीरणौ तौ हन्तीति पित्तसमीरणनः । समीरणो वायुः । अयमेष गणः। स्थिरा शालिपर्णी । पृथक्पर्णी पृष्टिपर्णी । पुनर्नवा वर्षाभूः। त्रिकण्टको गोक्षुरकः । एरण्डजटा एरण्डमूलम् । उच्चटा कपिकच्छुः गुञ्जा वा । विदारिका क्षीरविदारी । नागबला द्विपबला । वरी शतावरी । स्थिरादिश्चतुर्थो गणः ॥ ५१ ॥
स्थिरादिगण-शालिपर्णी, पृष्टपर्णी, पुनर्नवा (विषखपरा, गदहपूर्णा, सांठ), गोखरू, एरण्डमूल, उच्चटा (गुञ्जामूल), विदारीकन्द, नागबला, शतावरी । यह गण वात पित्त नाशक है ॥५१॥ वातपित्तनगणानन्तरं साम्प्रतं वातश्लेष्मन्नं गणमाह
कदफलाम्बुधरधान्यकभार्गीशृङ्गिपर्पटकविश्ववचाभिः। साभयामरसुगन्धितृणाभि
वर्ग एष कफवातगदनः ॥५२॥ कफश्च वातश्च कफवातौ ताभ्यां गदाः कफवातगदाः, तान् हन्तीति कफवातगदनः । एष वर्गो गणः । कट्फलं प्रसिद्धम् । अम्बुधरो मुस्तम् । धान्यकं कुस्तुम्बरु । भार्गी ब्राह्मणयष्टिका । शृङ्गी कर्कटशृङ्गी। पर्पटकः प्रसिद्धः। विश्वं शुण्ठी । वचा उग्रगन्धा । अभया हरीतकी। अमरं देवदारु । सुगन्धितृणं कतृणम् । कट्फलादिः पञ्चमो गणः ॥ ५२॥
कट्फलादिगण-कट्फल, मोथा, धनियां, भारंगी, काकड़ासिंगी, पित्तपापड़ा, सोंठ, वच, बड़ीहरड़, देवदारु, सुगन्धितृण । यह गण कफवातरोग नाशक है ॥५२॥ कफवातघ्नगणानन्तरमिदानीं पित्तश्लेष्मनगणमाह
त्रायन्तिकाकुटजबीजवृषामृताभिस्तिक्तापटोलपिचुमन्ददुरालभाभिः ।
