________________
चिकित्साकलिका |
शिराशतैर सकृदन वरतमन्नरसं वहद्भिरिदं वपुराप्याय्यते शरीरमापोष्यते ॥ अमीषां नृणां प्राणिनाम् । कथमाप्याय्यत इत्यत आह-अम्भः सलिलं स्रवद्भिः सिन्धुशतैर्नदीशतैर्यथा समुद्र आप्याय्यते एवमन्नरसं वहन्तीभिः सिराभिरिदं शरीरमाप्याय्यते । तथा च सुश्रुताचार्य्य:"यथा स्वभावतः खानि मृणालेषु बिसेषु च । धमनीनां तथा खानि रसो यैरुपचीयते" । इति ॥ २२ ॥
४१
इन २४ मूल धमनियों से ही क्रमशः विभक्त होती हुई सूक्ष्म छिद्र - वाली ७०० धमनियां होजाती हैं । जिनके द्वारा सम्पूर्ण शरीर में लेजाया जाता हुआ अन्न का परिपक्क रस इसप्रकार शरीर को परिपुष्ट करता है जिसप्रकार जल कोलेजाती हुई नदियां समुद्र को परिपुष्ट करती रहती हैं ॥ २२ ॥
इदानीं येन सिराशतसप्तकेन गात्रमवनद्धं नृणामिति सिराशतसप्तकेन तेन प्रसृत्य वपुर्दोषान् जनयन्तीत्येतदावेदयन्नाह - आपादतः प्रभृति गात्रमशेषमेषामामस्तकादपि च नाभिभुवः सृतेन । एतन्मृदंग इव चर्मचयेन नद्धं काये नृणामिति शिराशतसप्तकेन ॥ २३ ॥ तेनानुगम्य वपुरेतदनेन दोषाः कुर्वन्ति कायकुपिताः पवनादयोऽमी । रोगानशेषवपुषि त्वथवार्द्धगात्रे
शाखासु वा क्वचिदथावयवान्तरे वा ॥ २४ ॥
अमी पवनादयो दोषा रोगान् कुर्वन्ति । किं भूताः ? कायकुपिताः । कायः शरीरं तस्मिन् कुपिताः । एतद्वपुरनुगम्य अनेन पूर्वोकेन शिराशतसप्तकेन येन एषां नृणां गात्रमेतदशेषं नद्धम् । कथं ? आपादतः प्रभृति आमस्तकादपि च । किं विशिष्टेन तेन ? सृतेन । कुतः ? नाभिमण्डलात् । केन कइव ? चर्मचयेन मृदंग इव | आतानवितानरूपेण चर्मचयेन यथा मृदंगो नह्यते तद्वन्नद्धं येन तेनानुगम्यैतत्काये रोगान् कुर्वन्ति । अशेषवपुषि निरवशेषे शरीरे ज्वरादीन् । अथवा अर्द्धकाये अर्द्धशरीरे पक्षाघातादीन् । शाखासु च अवबाहुकविश्वाची
