________________
४०
चिकित्साकलिका। शिरा नाभिप्रभवा इत्युच्यते। ता एव धमन्यः शिराशब्देनोच्यन्ते । तथा च चरकः-"आध्मापनात् धमन्यः, स्रवणात् स्रोतांसि, सरणात् सिराः" । तथा भेलेनापि धमनीशब्दे सिरा प्रोक्ता। “अर्द्ध इत्याहुहृदयं धमन्यो दश तत्र च । ऊर्ध्वं चतस्रो द्वे तिर्यक् चतस्रश्चाप्यधः सृताः। ताभ्यो मूलसिराभ्यस्तु भिद्यतेऽनेकधाः सिराः" इति ॥ २० ॥
शरीर में मुख्य २५ धमनी हैं। जिनमें से दस नाभि से नीचे दस नाभि से ऊपर, तथा दोनों पावों में पृथक् २ दो २ धमनियें फैली हुई हैं ॥२०॥
साम्प्रतमासां सिराणां सकलशरीरव्यापित्वमाहद्वादशभिर्द्विगुणाभिरमूभिव्याप्तमिदं नृशरीरमशेषम् । आभिरमी कफपित्तसमीराः खर्वपुषि प्रसरन्ति सिराभिः ॥ २१ ॥
इदं नृशरीरं अशेषं अमूभिः सिराभिर्याप्तम् । कतिभिः ? द्वादशभिः । किं विशिष्टाभिः ? द्विगुणाभिः । अनेन चतुर्विंशतिसिराः सकलशरीरव्यापिन्यः कथिताः । आभिश्च सिराभिः कफपित्तवाता वपुषि शरीरे प्रसरन्ति। कैः ? खैः छिट्टैरित्यर्थः । तथा च सुश्रुतः–“तासों तु वातपित्तकफशोणितरसान् द्वे द्वे वहतस्ता दश ऊर्ध्वगाः। एवमधोगाश्चोक्ताः ॥ २१॥
___ इन्हीं २४ धमनियों से मनुष्य का सम्पूर्ण देह व्याप्त है और इन्हीं धमनियों के छिद्रों द्वारा वात,पित्त तथा कफ शरीरमें अपना र कार्य करते हैं ॥२१॥
इदानीं तासामेव सिराणां सप्तशिराशतानि संजातानीत्येतत् कथनायाह
आसां च सूक्ष्मशुषिराणि शतानि सप्त सूतानि यैरसकृदन्नरसं वहद्भिः । आप्याय्यते वपुरिदं हि नृणाममीषामम्भः स्रवद्भिरिव सिन्धुशतैः समुद्रः ॥ २२ ॥
आसामेव मूलशिराणां सप्तसिराशतानि सूतानि संजातानि । कीडग् गुणविशिष्टानि ? सूक्ष्मशुषिराणि सूक्ष्मच्छिद्राणि । यैः सप्तभिः
