Page Text
________________
शल्यतन्त्रम् ।
___२१९ वन्तस्तेषु । शोफोऽवयवसमुत्थः । शूकदोषरुजि सर्षपिकापिटिकाष्ठीलिकादौ लिङ्गरोगे। ताल्वामयाः तालुशुण्डिकादयः। गलामयाः कण्ठरोगा रोहिण्यादयः । क्षुद्रामयेषु क्षुद्ररोगेषु कियत्स्वपि पाददारीन्द्रलुप्तदारुणकन्यच्छनीलिकाव्यङ्गयौवनपिडकासु सिरामोक्षणं शोणितमोक्षः सुश्रुतादिभिरुक्तः । सर्वथा दद्रुविद्रध्यादिषु दृष्ट्वा शोणितजेषुसिरादिभिरुपायैः शोणितमोक्षः कर्त्तव्यः । तथा च सुश्रुतः- "सिराविषाणतुम्बैर्वा जलोकोभिः पदैस्तथा। अवगाढं यथासन्न निर्हरेद् दुष्टशोणितम् । त्वग्दोषा ग्रन्थयः शोफा रोगाः शोणितजाश्च ये । रक्तमोक्षणशीलानां न भवन्ति कदाचन ॥ इति ॥ ३२६-३२७॥
. दद्, विद्रधि, गुल्म, व्रण, मक्कल, पिल्ल (प्रक्लिन्नवर्त्म, अपरिक्लिन्नवर्त्म, ), गलगण्ड, किलास (वित्र ), भगन्दर, प्रमेहपिटिका, विसर्प, नेत्रवर्मरोग, शिरोरोग, श्लीपद, वृद्धिरोग, उपदंश, शोफ, शूकदोष, तालुरोग, गलरोग तथा व्यंग आदि कुछ क्षुद्ररोगों में शिरावेध (फस्त खोलना) द्वारा अथवा तुम्बी एवं सींग द्वारा रक्तमोक्षण करना चाहिये । इनके द्वारा रक्तनिर्हरण करने की विधि विस्तरशः सुश्रुत आदि ग्रन्थों में उपदिष्ट है ॥ ३२६-३२७ ॥
साम्प्रतं कथं शोणितमोक्षः कर्त्तव्य इत्याह- दोष प्रदेशं च बलं च वीक्ष्य क्वचिजलौकोभिरसृग्विमोक्षः । स्वल्पेऽसृजि स्यात्परिपाचनं च
द्रव्यैरमीभिभिषजा विधेयम् ॥ ३२८ ॥ दोषं वातादिकं वीक्ष्य प्रदेशं मर्मस्थानं माय्वादिविमुक्तम् । बलं शारीरमोजःसंज्ञश्च । क्वचिद् क्षुद्ररोगेऽरूषिकाऽजगल्लिकाविदारिकादौ । तथा च शूकदोषजेऽष्ठीलिकालजीसंमूढपिडकापुष्करिकादौ जलौकाभिरसृग्विमोक्षः कार्य्यः । अथवा अन्यथा त्वक्षमः क्वचित् पित्तजे नृपबालभीरुवनितावृद्धसुकुमारादौ जलौकाभिरसृग्विमोक्षः रक्तमोक्षणं कार्यम् । असृजि रक्ते स्वल्पीकृते परिपाचनं द्रव्यैरमीभि. र्वक्ष्यमाणकैर्भिषजा विधेयं कर्त्तव्यं स्याद् भवेदिति ॥ ३२८॥
___ दोष, प्रदेश तथा बल आदि की विवेचना करके उपर्युक्त क्रमों से अथवा जोंक आदि द्वारा रक्तमोक्षण कराना चाहिये । यदि रक्तनिहरण से रक्त के कम
| SR No. | 002391 |
| Book Title | Chikitsa Kalika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Narendranath Mtra |
| Publisher | Mitra Ayurvedic Pharmacy |
| Publication Year | |
| Total Pages | 274 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |