Page Text
________________
१६४
चिकित्साकलिका। शोषश्वासबलासकासवमथुश्लेष्मप्रतिश्यायिभिः क्षीणोरःक्षतहिक्किभिः कफशिरोरुग्भिः प्रनष्टाग्निभिः॥२३३॥
चत्वार्यत्र शतानि चित्रकजटायुपञ्चमूलामृताधात्रीणामुदकार्मणैस्त्रिभिरपां द्रोणेन च क्वाथयेत् । चित्रकजटामृताधात्रीणां त्रीणि शतानि । युपश्चमूलं दशमूलं तस्य चतुर्थ शतम् । एवं चत्वारि शतानि क्वाथयेत् क्वाथं कुर्यात् । चित्रकदशमूलगुडूच्यामलकानां प्रति शतं जले चतुर्दोणे क्वाथ्य अत्र च क्वथने पादस्थे चतुर्भागस्थे गुडस्य च शतं पथ्याचूर्णाढकेनान्वितं संयुक्तं पक्तव्यमवलेहपाकेन । शृतशीतले च तस्मिन् लेहे मधुनः प्रस्थार्द्धमात्रं षोडशपलस्यार्द्धमष्टपलम् । व्योषस्य त्रिकटोरत्र षट्पलानि । त्रिसुगन्धिकस्य च एलात्वपत्राणां च षट्पलानि । क्षारस्य यवक्षारस्यार्द्धपलं प्रक्षिपेदिति सर्वत्र सम्बन्धः। इदं रसायनं सर्वदा सर्वकालं संसेव्यते सम्यक् उपयुज्यते । कैः ? शोषश्वासबलासकासवमथुश्लेष्मप्रतिश्यायिभिः । बलासकास इति न श्लेष्मकासे । किंतर्हि ? श्लेष्मणि कासे च । कफशिरोरुग्भिः अतिशयेनेति ॥ २३२।२३३॥
चित्रकहरीतकी-चित्रकमूल, दशमूल (मिलित), गिलोय, आंवले, प्रत्येक १०० पल (१० सेर), क्वाथार्थ जल ८ द्रोण, अवशिष्ट क्वाथ २ द्रोण । इस क्वाथ को छानकर इस में गुड़ १० सेर तथा हरीतकी चूर्ण १ आढक (४ प्रस्थ ) डालकर पकावें जब गाढा होजाय तब नीचे उतारलें । शीतल होने पर विकटु (मिलित) ६ पल, विसुगन्धि (छोटी इलायची, तेजपत्र, दारचीनी) मिलित ६ पल, यवक्षार आधा पल (४ तोले) तथा मधु ८ पल का प्रक्षेप दें। मात्रा-आधा तोला । इस रसायन को प्रतिदिन सेवन करना चाहिये । राजयक्ष्मा, श्वास, दुष्टकफ, कास, कै, कफज प्रतिश्याय उरः क्षत, हिक्का, कफज शिरोवेदना तथा मन्दाग्नि से पीडित पुरुषों को इसका सेवन कराना चाहिये ॥ २३२ । २३३ ॥ चित्रकहरीतक्यनन्तरं व्याघ्रीघृतमाह
काथस्य कंसमुपकल्प्य रसस्य वापि व्याघीलतामृतलताद्वितयोद्भवस्य । तन्मूलतः पलचतुष्टयमत्र कल्कः सर्पिः पलानि दश षोडश षट् च सिद्धम् ॥२३४॥
| SR No. | 002391 |
| Book Title | Chikitsa Kalika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Narendranath Mtra |
| Publisher | Mitra Ayurvedic Pharmacy |
| Publication Year | |
| Total Pages | 274 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |