Page Text
________________
१५४
चिकित्साकलिका |
( १० सेर ), जल ४ द्रोण, अवशिष्ट क्वाथ ४ प्रस्थ । काकमाची ( मकोय) १ तुला, जल ४ द्रोण, अवशिष्ट क्वाथ ४ प्रस्थ । वायसी ( काकनासा, कौआठोडी ) १ तुला, जल ४ द्रोण, अवशिष्ट क्वाथ ४ प्रस्थ । लौहचूर्ण २ प्रस्थ, त्रिफला ( मिलित ) आढक (१२ प्रस्थ), जल ८ द्रोण, अवशिष्टक्वाथ ८ प्रस्थ । कल्कार्थ - त्रिकटु, बाकुचीबीज, छोटीकटेरी, दन्तीमूल, देवदारु, इन्द्रजौ, भांगरा, अमलतास, वरुणछाल, पारावतपदी ( मालकंगनी अथवा काकजंघा ); प्रत्येक २ तोले । यथाविधि घृत पाक कर पान तथा अभ्यंग द्वारा प्रयुक्त कराने से कुष्ठ एवं दारुणक, पलित आदि कपाल रोग ष्ट होते हैं। यह विरोग के नाश के लिये अत्यन्त उत्कृष्ट है | २०८ - २११ ॥ नीलानन्तरं महानीलमाह -
काकाहा मदयन्तिका ससुरसा शम्याकसंयोजिताचैतास्तु त्रिफलाढकात्रययुताः कल्प्यास्तुलाभागिकाः । दन्तीचित्रककाकमाचिवरुणक्षुद्रा हरिद्राद्वयैरित्येभिश्च सकौटजैः सखदिरैः सार्कैस्तुला कल्पिता ॥ २१२ ।। तोयद्रोणचतुष्टयेन विपचेत्पादावशेषे घृतात्
पात्रं चात्र सगोशकृद्रसदधिक्षीरं समूत्रं पृथक् । भूनिम्बत्रिकटूत्पलैः षलमितैः श्यामाकरखेङ्गुदी - निम्बावल्गुजशिग्रबीज सहितैर्नीलीसमायोजितैः || २१३ || एतन्महोनीलमतिप्रसिद्धं श्वित्रापहं कुष्ठगदा पहञ्च । सर्पिर्विसर्पन्रणविद्रधिघ्नमुन्माद रोगघ्नमपस्मृतिघ्नम् ॥ २१४॥
१ – भेले तु—आरग्वधं वायसीं च बीजकं मदयन्तिका । एकैकस्य तुला देया प्रत्येकं त्रिफलाढकम् । दन्ती दावीं हरिद्रा च वरुणं कुटजत्वचम् । चित्रकं चार्कमूलं च काकमाची निदिग्धिका । एषां दशपलान् भागान् त्रिद्रोणेऽपां विपाचयेत् । अष्टभागावशिष्टं तु पुनरग्नावधिश्रयेत् । धात्रीरसं वृषरसं जातीस्वरसमेव च । दधि सर्पिषश्च दुग्धं च गोमूत्रं गोशकृद्रसः । आढकाढकमेतेषां गर्भं चेमं समावपेत् । अवल्गुजं त्रिकटुकं नक्तमालफलानि च । पिचुमर्दं च जात्याश्च पीलुतिल्वकपल्लवाः । किराततिक्तकं श्यामा नीलिकानीलपल्लवाः । एतैः सिद्धं परिस्राव्य पाययेत् कुष्ठरोगिणम् । महानीलमिति प्रोक्तमेतत्कुष्ठापहं घृतम् । भगन्दरमथाशसि कृमींश्चापि विनाशयेत् । अष्टादशैव कुष्ठानि सर्पिरेतन्नियच्छति । अथर्वप्रहितो दीप्तो ब्राह्मयो दण्ड इवासुरान् । विशेषतस्तु श्वित्राणि रञ्जयेच्च भिनत्ति च । प्रसंगतः सेव्यमानं पानेनाभ्यञ्जनेन च । इति पाठः समुपलभ्यते ।
1
| SR No. | 002391 |
| Book Title | Chikitsa Kalika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Narendranath Mtra |
| Publisher | Mitra Ayurvedic Pharmacy |
| Publication Year | |
| Total Pages | 274 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |