________________
चिकित्साकलिका। अग्निमान्द्य, अर्श, संग्रहणी, पाण्डुरोग, शोथ, विषमज्वर, कफोदर, किलास (चित्र) भगन्दर तथा कृमिरोग में प्रशस्त है ॥ १४२-१४२॥
इति आयुर्वेदाचार्य श्रीजयदेव विद्यालंकार विरचितायां परिमलाख्यायां चिकित्साकलिकाव्याख्यायां
ग्रहणीचिकित्सा समाप्ता ।
-
अथार्शश्चिकित्सा। ग्रहणीचिकित्सानन्तरं यथोद्देशमर्शश्चिकित्सामाह
अर्शासि सन्ति पवनादसितानि पित्ताद्रक्ताच्च विद्रमनिमानि कफात्सितानि । सर्वोद्भवानि सहजानि च दुःसहानि
घाणाक्षिकर्णमुखगुह्यगुदेषु च स्युः ॥ १४३ ॥ अर्शीसि पवनाद्वातादसितानि कृष्णानि सन्ति भवन्ति । पित्ताद्रक्ताच्च विद्रुमनिभानि प्रवालवर्णानि । कफात् सितानि । सर्वोद्भवानि त्रिदोषजानि । सहजानि दुष्टशुक्रशोणितसम्भवानि । दुःसहान्यसाध्यानि सम्भवन्ति। तानि च घ्राणाक्षिकर्णमुखगुह्यगुदेषु च स्युः भवेयुः । गुह्यं वराङ्गं लिङ्गश्च ॥ १४३॥
वातज अर्श, पित्तज अर्श तथा कफज अर्श क्रमशः काले, मूंगे के समान रक्तवर्ण के तथा श्वेतवर्ण के होते हैं। त्रिदोषज तथा सहज अर्श असाध्य होते हैं। ये अर्श (मांसाकुर) नाक, आंख, कान, मुख, गुह्य (शिश्न तथा योनि) एवं गुदा में भी हो सकते हैं ॥ १४३ ॥ इदानीं सार्शसां सामान्यलक्षणमाह
आध्मानसक्थिसदनानलमान्यगुल्मप्लीहोदरश्वयथुपाण्डुगुदग्रहाः स्युः। सश्वासकासगलदाहमुखप्रसेकाः सामान्यमेतदिति लक्षणमर्शसां स्यात् ॥ १४४ ॥
