Praman Varttikam

SR No.: 002370
Original Sutra Author: N/A
Author: Rahul Sankrutyayan
Publisher: Kitab Mahal
Total Pages: 642
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 14 MB

Page 76

५८
प्रमाणवार्तिकस्ववृत्तिटीका (१।१७ )
माह । तत्रान्वयनिश्चयेन विरुद्धतत्पक्ष्याणां निरासः । व्यतिरेकस्यानिश्चयेन तत्पक्षशेषवदादेः ॥
( प्रसिद्धस्तु ) द्वयोरिति हि एकत्र सिद्धस्य प्रतिषेधः । प्रसिद्धवचनेन शेषवदसाधारणयोः सपक्षविपक्षयोरपि असन्देहः ।
errerse प्रतिबन्धे विपक्षेऽदर्शनमात्रेण व्यतिरेके हि ।
व्यभिचारिविपक्षेण वैधर्म्यवचनञ्च यत् ।
दुभयं विरुद्धानैकान्तिकप्रतिपक्षेण वक्तव्यमिति तच्च वैधर्म्यवचनं ऐ (? अनै) कान्तिकप्रतिपक्षेण ॥
यद्यदृष्टिफलन्तश्च
यदि तेन ( वैधर्म्यवचनेन विपक्षे ) ऽदर्शनं ख्याप्यते
न यो निश्चय उक्तस्तं व्याचष्टे । तत्रेत्यादि । विरुद्धतत्पक्ष्याणामिति विरुद्धानां विरुद्धपक्ष्याणां च विरुद्धपक्ष्या येषां सत्त्वं विपक्षे निश्चितं सपक्षसत्त्वं सन्दिग्धं । सन्दिग्धानैकान्तिका एवैते परप्रसिद्धया त्वेवमभिधानं । व्यतिरेकस्यानिश्चयेनेति प्रकृतेन सम्बन्धः । अनैकान्तिकस्य निरास इति सम्बन्धः । तेनायमर्थः साधारणानैकान्तिकस्येति । तत्पक्षस्य च । अनैकान्तिकपक्षस्य च । शेषवदादेः । आदिशब्दात् सपक्षविपक्षयोस्सन्दिग्धस्य निरासः । यस्य सपक्षसत्त्वं विपक्षे चाद - र्शनमात्राद् व्यतिरेकस्तच्छेषवत् ।
प्रसिद्धस्तु द्वयोरित्या चार्य ग्रन्थमिदानीं व्याचष्टे । द्वयोरित्यादि । द्वयोरित्यनैकस्य वादिनः प्रतिवादिनो वा यः सिद्धस्तस्यप्रतिषेध: (1) प्रसिद्धवचनेन सन्दिrart: शेषवदसाधारणयोः प्रतिषेध इति सम्बन्धः ( 1 ) क्व सन्दिग्धयोरित्याह । पक्षपक्षयोरपीति शेषवतोऽसपक्षसन्देहः । असाधारणस्य तु सपक्षविपक्षयोः । तस्मान्निश्चयवचनादा चा र्येणापि प्रतिबन्ध इष्ट एव ॥
अन्यथाऽसति प्रतिबन्धे साध्यसाधनयोः । विपक्षेऽदर्शनमात्रेण व्यतिरेके आचार्येणेष्यमाणे । व्यभिचारिविपक्षेणानैकान्तिकप्रतिपक्षेण वैधर्म्यवचनं च यत् प्रतिज्ञातन्तदपार्थकमित्याकूतं ।
क्व पुनराचार्येण प्रतिज्ञातमित्याह । यदेत्यादि । न्या य मुखे चैतदुक्तं । यदुभयं वक्तव्यमिति साधर्म्यं वैधर्म्यं च । कस्य प्रतिपक्षेण किंमुक्तमित्याह । विरुद्धेत्यादि । साधनस्य वचनं विरुद्धप्रतिपक्षेण वैधर्म्यवचनमनैकान्तिकप्रतिपक्षेण । यद्यदृष्टिफलन्तच्च | अदर्शनमात्रफलन्तच्चेति वैधर्म्यवचनं ।