Page Text
________________
482a
प्रमाणवार्त्तिकस्ववृत्तिटीका ( १।२०६ )
स्वभावानुपलम्भश्च स्वभावेऽर्थस्य लिङ्गिनि ॥ २०४॥
स्वभावाभावे स्वभावस्यैव लिङ्गिनि स्वभावानुपलम्भः कश्चिदपि
प्रमाणमेव ।
३७८
यदि व्यापकानुपलम्भ एव तत्स्वभावः सिध्येत् यथा
त्वम् ।
तदभावः प्रतीयेत हेतुना यदि केनचित् ।
यदि अस्य व्यापकस्य च स्वभावस्याभावः कुतश्चिद् गमकाद्धेतोः सिध्येत् । तदभावेनैव स्वकार्ये न व्याप्ये निवर्त्तेत तदभावासिद्धौ । निवृत्तावपि संशयात्,
ख. स्वभावानुपलब्धिः
शिशपाया वृक्ष
कथं भावस्य स्वयमनुपलब्धेरभावसिद्धिः ?
दृश्यस्य दर्शनाभाव कारणासम्भवे सति ।।२०५।। भावस्यानुपलब्धस्य भावाभावः प्रतीयते ।
देशः । यद्यस्य हेतोः कथंचित्प्रमाणेनाभावः सिध्येत् तदा तत्फलन्तस्य हेतोः फलनास्तीति निश्चीयते ।
एतच्चोद्दिष्टविषयस्याभावस्य साधनमभिप्रेत्योक्तम् (1) अनुद्दिष्टविषये तु नैतत्प्रमाणं प्रतिबन्धफलत्वात् ।
स्वभांवेत्यादि । अर्थस्येति व्यापकस्य स्वभावेऽव्यतिरिक्ते लिङ्गिन्यसत्त्वेन साध्ये स्वभावानुपलम्भश्च व्यापकानुपलम्भरचा भावस्य साधनमिति प्रकृतं । ( २०३ - ४ )
स्वभावाभावेत्यादिना व्याचष्टे । कश्चिदिति व्यापकानुपलम्भः । यद्यनुपलभ्यमानो व्यापकः स्वभावोस्य व्याप्यस्य सिद्ध: स्यात् तदा भवेत् प्रमाणं । कारणव्यापकानुपलम्भश्च भवेत् प्रमाणं यदि तदभावस्तयोः कारणव्यापकयोरभावः प्रतीयेत हेतुना केनचित् । स्वभावानुपलम्भाख्येन ।
यदीत्यादिना का रि का र्थ माह । यद्यस्य कारकस्याभावः सिद्धयेदिति सम्बन्धः । व्यापकस्य च स्वभावस्याभावः । कुतश्चिद् गमकाद्धेतोरित्युपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलम्भात् । सोयं कारको व्यापको वाऽसन्नेव सिद्धो यथाक्रमं कार्यं व्याप्यञ्च निवर्त्तयति । तदभावासिद्धौ कारकव्यापकयोरभावासिद्धौ निवर्त्येपि
| SR No. | 002370 |
| Book Title | Praman Varttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Kitab Mahal |
| Publication Year | |
| Total Pages | 642 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |