Page Text
________________
IMAR
C
१. हेतुचिन्ता - र्थत्वात् । तदेकदेशत्वात् तदुपचारयोग्यर्मिप्रतिपत्त्यर्थम् । तथा च चाक्षुषत्वादित्यादिपरिहारः।
त्या *धर्मवचनेनापि धाश्रय(परिग्रह)सिद्धौ धमिधर्मवचन' सामर्थ्यात् प्रत्यासत्तेः साध्यमिसिद्धिरिति चेत् । न । दृष्टान्तधर्मिणोपि प्रत्या (सत्ते):। तदंशव्याप्त्येति दृष्टान्तर्मिणि सत्त्वसिद्धेः धर्मिधर्मवचनात् साध्यमिण एव परिग्रह इति ।
ग्रहण
स्या
__ ननु यदि चाक्षुषत्वादिति)' चक्षुर्विज्ञानविषयत्वादिति हेत्वर्थस्तदायं हेतुरनैकान्तिकत्वात् तदङशव्याप्तिवचनेनैव निरस्त इति किमुपचारेण। अथ चक्षुर्विज्ञानजनकत्वादिति हेत्वर्थस्तदापि तज्जनकत्वं सत्त्वमेव (1) तच्च शब्देप्यस्तीति न दृष्टान्तर्मिधर्म एवायमिति कश्चित् ।
_ तदयुक्तं । चक्षुर्विज्ञानजनकत्वं हि सत्त्वविशेष: स च घटादीनामेव धर्मो न श (ब्दस्यातस्तनिवृत्यर्थमुपचार) करणं। नवसत्यप्युपचारे व्याप्तस्य लिंगत्वं (1) न च शब्दानित्यत्त्वेन चाक्षुषत्वं व्याप्तन्तत्कथमस्य लिङ्गत्वं ।
नैष दोषः। अनित्यत्वमात्रेण ह्यस्य व्याप्तत्वन्तच्च शब्देप्यस्तीति कथमहेतुत्वं स्यात्।
धर्मवचनेनेत्यादि। धर्मस्तदंशेन व्याप्त इति केवलेन धर्मवचनेनापि धर्मिपरतन्त्रत्वाद् धर्मस्यावश्यमसौ धर्मिणमाक्षिपति (1) तेन धर्मिण आश्रयणमाश्र(यः परिग्रहस्त) स्य सिद्धौ सत्यां यदेतद्धर्मिधर्म इत्यत्र धर्मिग्रहणन्तस्य सामर्थ्यात् प्रत्यासत्तिरिह विवक्षितेति गम्यते (1) व्याप्तिविवक्षायां धर्मिग्रहणमनर्थकं स्यात्। तस्माद् धर्मिवचनसामर्थ्यात् प्रत्यासत्तिः सिद्धा (1) प्रत्यासत्तिश्च साध्यमिण एव तत्र प्रथमं हेतूपदर्शनात् । तया प्रत्यासत्त्या साध्यमिपरिग्रहो भविष्यति। न प्रत्यासत्तेः साध्यमिपरिग्रहः कुतोः (1) दृष्टान्तर्मिणोपि न केवलं साध्यधर्मिणः प्रत्यासत्तेः। कदाचिद् व्याप्तिदर्शनपूर्वके प्रयोगे दृष्टान्तधर्मिणोपि प्रथमं हेतुसद्भावोपदर्शनात्।
यदि न प्रत्यासत्तेः साध्यमिसिद्धि: पारिशेष्यातहि भविष्यति। यतस्तवंशव्याप्त्या हेतुभूतया दृष्टान्तर्मिणि धर्मस्य सत्त्वसिद्धिः। न हि दृष्टान्तमन्तरेण हेतोः साध्येन व्याप्तिः प्रदर्शयितुं शक्यत इति मन्यते। ततो धर्मिग्रहणाद् व्यतिरिच्यमानात् साध्यमिण एव परिग्रहः। तदंशेनेति च तच्छब्देन धर्मवचनाक्षिप्तो धर्मी सम्बध्यत इति तत्सम्बन्धनार्थमपि धर्मिग्रहणं नाशनीयं ।
यत्र प्रयोजनानन्तरं न सम्भवति स पारिशेष्यस्य विषयो धर्मिवचनस्य त्वन्य
1 Smos-pa.
Yin-pa.
In the margin.
| SR No. | 002370 |
| Book Title | Praman Varttikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rahul Sankrutyayan |
| Publisher | Kitab Mahal |
| Publication Year | |
| Total Pages | 642 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |