Page Text
________________
[ स्वरान्त पुंल्लिंगा: ]
टीकाद्वयोपेता ।
( ८३ )
(डिति टेः ) डिति परे टेर्लोपो भवति ॥ हरौ, हर्योः, हरिषु ॥ एममग्निगिरैिरविकविमुन्यादयः ॥ उकारान्ता विष्णुवायुभानुगुर्वादयोऽप्येवं ज्ञेयाः ॥ भानुः, भानू, मानवः ॥
( सुबोधिनी ) - डिति टेः ॥ नाम्नष्टेर्लोपः स्यात् डिति परतः ॥ अव्ययानां टेर्लोपश्च । तद्धितस्य ये स्वरे च । तथा बहिर्भवो बाह्यः । पुनःपुनरेव पौनःपुन्यम् । ण्यः ॥ कुतः कुत आगतः कौतस्कुतः । कारकादित्यणू ॥
(तदी० ) - डिति टेरिति ॥ डू इत् यस्य स डित् तस्मिन् डिति ॥ अत्राहुः । अत्र वाक्यार्थत्रयम् । नाम्नो लोपो भवति डिति परे इत्येकम् । तथा च विंशतेः पूरण इति वाक्ये अप्रत्यये 'यस्य लोपः' इतीकारलोपेऽतो लोपे विंश इति सिध्यति । ततः टेः । नाम्नः तथा टेर्लोपो भवति यकारे स्वरे चेति द्वितीयम् । तथा च लघिष्ठः बहिर्भवो बाह्य इत्यादिसिद्धिः । ततः टेर्लोपो भवति डितीति तृतीयम् । अत्र तद्धिते यस्वरे इति न सम्बध्यते विश्लेषावधावित्यादिनिर्देशात् । तत्र ङेरौ डिदिति न तद्धित इति । अत्रेदं संप्रधार्यम् । तृतीयवाक्ये नाम्न इति संबन्धे स्त्री तितउरित्यादि न सिध्यति । तथा हि । स्त्यैधातोईटि कृते टिलोपावसरे नामत्वाभावात् । तितउरित्यत्रापि तनोतेर्डउः सवच्चेति उप्रत्यये टिलोपावसरे धातुत्वानपायेन नामत्वाभावात् । तस्मादत्र न नाम न संबध्यते । किंतु डितीति परसप्तम्या पूर्वमात्रमाक्षिप्यते तथा च सर्वत्र निर्वाह इति दिक् ॥
(सेर्डाऽधेः ) सखिशब्दात्तदन्ताच्च परस्यसेर धेर्डा भवति ॥ सखा ॥ ( सुबोधिनी ) - सेर्डाऽधेः ॥ सखिशब्दात्स खिशब्दान्ताच्च नाम्नः परस्य सेर्डा स्यात् । 'ऐ सख्युः' इति सूत्रे विपरीत निर्देशात्तदन्तग्रहणम् ॥ कीदृशस्य से: । न धिः अधिस्तस्याधर्धिभिन्नस्यत्यर्थः ॥ समानं ख्यायते जनैरिति सखा । नीव्यादयः इति निपातनात्ख्याधातोरिप्रत्ययो या इत्यस्य निवृत्तिश्च ॥ तदन्ते तु शोभनः सखा सुखा ॥ धौ तु 'धौ' इत्येकारो न तु डा अधेरिति निषेधात् ॥
(तत्त्वदी ० ) - सेऽधेरिति ॥ अधेरिति छेदः । धिभिन्नस्य सेर्डा भवतीत्यर्थः ॥ ऐ सख्युरित्यतः सख्युरित्यनुवर्तते । तच्च षष्ठयन्तमर्थवशा द्विपरिणम्यते । 'सख्युरै' इति कर्तव्ये विपरीत निर्देशात्तदन्तलाभ इत्यभिपेत्याह- तदन्तादिति ॥ सख्युः किम् । हरिः ॥ सेः किम् । सखिभ्याम् ॥ अधेः किम् । हे सखे ॥
( ऐ सख्युः ) सखिशब्दस्य तदन्तस्याप्यैकारादेशो भवत्यधिष पञ्चसु ॥ सखायौ, सखायः । सखायम्, सखायौ, सखीन् ॥
( सुबोधिनी ) - ऐ सख्युः ॥ तस्मादित्यनुवर्तते । तस्य सखिशब्देन विशेषणात्तदन्तविधिः । सखिशब्दस्य सखिशब्दान्तस्य च नाम्नः ऐः स्यात् । पञ्चसुशब्दः प्राकू
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |