Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 100

( ८४ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ स्वरान्त पुंलिंगा: ]
स्यादिष्वेव रूढः । सौ तु परेण डादेशेन बाधितत्वादेर्ने | अथवा सेडदेशे प्रकृतेरैत्वे च कृते टिलोपः। विशेषाभावात्तदन्ते सुसखायौ । सख्युरिति षष्ठीनिर्दिष्टत्वेनान्त्यस्कारस्य ऐः । सखायौ ॥
( तत्त्वदी ० ) - ऐ सख्युरिति । अत्राधेरित्युत्तरसूत्रादपकृष्यते । तथा चाधिप्रत्ययान्तस्य सखिशब्दस्यैकारादेशः पञ्चस्विति व्याख्येयम् । अथ औप्रभृतीनि पञ्च वचनानि कुतो न गृहीतानि इति न वाच्यं पञ्चसुशब्दः स्यादिष्वेव रूढ इति व्याख्यानात् ॥ यद्वा अधेरिति पर्युदासात्स्यादिग्रहः॥ ( सखिपत्योरीकू) सखिपतिशब्दयोरीगागमो भवति टाङङि परतः ॥ दीर्घत्वान्ना न भवति ॥ सख्या, सख्ये ॥
(सुबोधिनी) - सखिपत्योरीगिति । एतयोरीक् स्यात् टाङेडिषु || कित्त्वादते । टाप्रत्यये ईका व्यवधानात् टा नाऽस्त्रियामिति न प्रवर्तते । सवर्णे दीर्घे यत्वे च सख्या । सख्ये । ङौ तु औवे टिलोपे च कृते पश्वादेकदेशविकृतमिति न्यायेनेग्यत्वे । सख्यौ ॥ सखिपत्योर्विशेषस्य विवक्षणात् तदन्तविधिर्न । तेनातिसखिना भूपतिना इत्यत्र ने
1
||
( तत्त्वदी ० ) - सखिपत्योरीगिति । अत्र ए टाङ्योरिति पूर्वसूत्रात् ढाङचोरित्यनुवर्तते । तथा च टाब्योरेवानेन ईक् । सख्ये इति सिद्ध्यर्थं तु 'ङ' इति सूत्रान्तरम् । तथा च ङ परे सखिपत्योरीगागमो भवति इति तस्यार्थः ॥ दीर्घविधिर्नात्वादिप्रतिषेधार्थ इत्यभिप्रेत्याह दीर्घत्वादिति ॥ यद्यपि ह्रस्वकरणेऽपि विधानसामर्थ्यान्नात्वादिप्रतिषेधो लभ्यते तथापि ङौ द्विः सवर्णदीर्घे सखी इत्येव स्यादिति दीर्घ करणात्प्रथम मौत्वटिलोपयोः प्रसक्तयोः पश्चादेकदेशविकृतन्यायेन ईगागमे कृते सख्याविति रूपसिद्धयर्थं दीर्घविधानस्यावश्यकत्वात् । अत एव ईदिद्वा न कृतः । ' सखिपत्योर्या' इत्यपि न सूत्रितम् । सख्या सख्ये इति सिद्धावपि ङौः सख्यि इति रूपापत्तेः । अत्र नाम्नो विशेषणत्वाभावान्न तदन्तलाभः ॥
( ऋङ ङे) सखिपतिशब्दयोगागमो भवति ङसिङसोरकारे परे ॥ सख्यृ अस् इति स्थिते ॥
(सुबोधिनी) - ऋङ् ङे । सखिपत्योर्ऋकू स्यात् ङा उपलक्षितः अःङस्तस्मिन् ङे ॥ (तत्त्वदी ० ) - ऋङ् ङे इति ॥ ऋक् इति छेदः । ङे इति सप्तमी । ङोपलक्षितः अः ङः तस्मिन् ॥ तेन ङसिङसोरकारो लभ्यते || 'ङङ:' इति सूत्रणीये ईगनुवृत्त्या ङितीत्येत्वस्य बाधे रूपसिद्धावपि गुरुकरण मागम जस्यानित्यत्वज्ञापनार्थम् । तेन सखिना वानरेन्द्रेणेति अन्यत्र पतिना सहेति च संगच्छते ॥ ङे किम् । सखीन् ! सखिपत्योः किम् । वातप्रम्यः ॥
(ऋतो ङ उः ) ऋकारान्तात्परस्य ङसिङसोरकारस्योकारो भवति । सच डित् ॥ सख्युः । ङेरौ डिदित्यौकारे कृते सखिपत्योरीक् । सख्यौ ||