Page Text
________________
(८२)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तपुंल्लिंगाः ] चरतीति हरयति। आचारे क्वि । ततः 'प्रत्ययान्तात' इति स्त्रियाम। हर्या ॥नाम्नः किम्। नुतः,नुवन्ति ॥ किंच ङ् चासौ इच्च डिन्त तस्मिन् ङिति इति कर्मधारयकरणे इत्संज्ञकङकारादौ प्रत्यये परे इत्यर्थों भवति। तदा नाम्नः स्यादावित्येतयोरनुवृत्तिर्न कर्तव्यति । 'लित्पुषादेर्ड' इत्यादौ ङप्रत्यये तु परत्वादियुवौ । अशिश्रियत् अदूदुवदित्यादि ॥
(तत्त्वदी०)-डिन्तीति । अत्र 'इदुद्भयाम्' एओ जसि इति चानुवर्तते' । तत्र विभक्तिविपरिणामेन व्याख्यानम् ॥ ङ् इद्यस्य स ङित् तस्मिन्ङिति ॥ ङिति किम् । हरिभ्याम् ।। ङिच्च स्यादिरेव गृह्यते न त्वन्यः॥
(ङस्य) एदोद्भयामुत्तरस्य ङ्सिङसोरकारस्य लोपो भवति ॥ हरेः, होः, हरीणाम् ॥
(सुबोधिनी)-ङस्य ॥ एदोतोऽत इति सूत्रमनुवर्तते लोपश् इति च । एदोतः परस्य डस्याकारस्य लोपश् स्यात् । डकारस्य इत्संज्ञायामकारः परत्वेन लभ्यते ॥ एदोतः इति किम् । रायः । ग्लावः ॥ अस्येति किम् । हरये । भानवे ॥ डस्यातः किम् । हरयः। भानवः॥ (तत्त्वदी०)-ङस्येति ॥ कारग्रहणेन ङसिङसोर्ग्रहणम् ॥ (डेरौ डित् ) इदुद्भयामुत्तरस्य डेरौ भवति स च डित् ॥
(सुबोधिनी)-डेरौ डित् ॥ इदुद्भ्यां परस्य सप्तम्येकवचनस्य औः स्यात्स च डित्संज्ञकः ॥ ननु 'डेडौँ' इत्येव वक्तव्यं किं डिच्छब्देन । उच्यते । डिग्रहणम् 'ऋतो ङ उः' इत्यादौ डिदित्यस्यानुवृत्त्यर्थम् ॥ इदुद्भयां किम् । रायि । गवि ॥ तपरत्वं किम् । वातप्रमी । हूति ॥ __ ( तत्त्वदी०)-डेरौ डिदिति ॥ इदुद्भयां किम् । गवि ॥ तपरत्वं किम् । वातप्रमी ॥ .: किम् । हरिभ्याम् ॥ अमादावित्यादिनिर्देशेन च औ डिदित्ययं नादेशः ॥ अत एव रित्येतेन चतुर्थंकवचनस्य न ग्रहः । न च डिति टेरित्यत्र डिसंज्ञकस्यैव ग्रहणं न तु यौगिकस्य कृत्रिमत्वात् । तथा च सेर्डाऽधेरित्यत्र डकारस्य डिसंज्ञा न प्रयोजनाभावादिति चेत्सत्यम् स्त्रियामिति निर्देशेन 'कृत्रिमाकृत्रिमयोः कृत्रिमस्यैव ग्रहणम्' इत्यस्याप्रवृत्तेः । तथा हि। स्त्यायतेः इटि स्त्रीतिरूपं तच्चैवं न स्यात् ॥ २ वित्येव किमिति न सूत्रितमिति चेन्न उत्तरार्थ डित्करणम् । ऋतो ङ उरित्यादावावश्यकत्वात् । अथ तत्रापि ङो डुरित्येव किमिति न कृत. मिति वाच्यम् । ङावित्यत्र धेररित्यनुवर्तते । तथा च डरि कृते डरित्येवात्रानुवर्तत । तथा च ऋकारस्य डरि कृते टिलोपे पितरीत्यादि रूपं न सिद्धयेत् । अप् कर्तरीति लिङ्गेन तत्र टिलोपः स्यादिति न वाच्यम् । पञ्चस्विति सूत्रेऽपि डरोऽनुवृत्तौ ज्ञापकाभावात् टिलोपे पितरावित्यादिरूपं न सिद्धयेत् इति डिदित्युक्तम् । यदि तु डिति प्रत्यये लोप इति व्याख्यायते तदा न कर्तव्यं भवति ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |