Page Text
________________
(७८)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तपुंल्लिङ्गाः ] (तत्त्वदी०)-वेङयोरिति ॥ वा ईङ्योरिति छेदः। ईश्च डिश्च ईडी तयोः ईङयोः ई इति 'ईमौ' इत्यनेन कृतो गृह्यते न तु जस्शसोः शिरिति सानुबन्धकनिरनुबन्धकयोनिरनुबन्धकस्यैव ग्रहणमिति न्यायात् । अत एव ईपोऽपि न ग्रहणम् । अत्र वा ङ्योरित्येव छेदः । द्विवचननिर्देशनैव ईकारलाभात् ॥ अहःसाय इति षोऽन्तकर्मणीत्यस्माद्धनि कृते अवसानवचन:सायशब्दः न तु मान्तमव्ययम् । मलोपस्यादर्शनात् ॥
(पाददन्तनासिकामासहृदयनिशाअसृग्यूषदोषयकृच्छकृदुदकआस्यमांसपृतनासानूनाम् )-पद् दत् नस् मास् हृद् निश् असृक् यूषन् दोषन् यकन् शकन् उदन् आसन् मांस् पृत् स्नु एते आदेशा भवन्ति शसादौ वा ॥ पदः । पदा, पद्याम्, पद्भिः ॥ दतः । दता, दयाम्, दद्भिः ॥ मासः । मासा, माझ्याम्, मासाभ्याम् ॥
(सुबोधिनी )-पाददन्तनासिकामासहृदयनिशाअमृग्यूषदोषयकृत्शकृउदकआस्यमांसपृतनासानूनाम् ॥ एते पदादय आदेशा वा स्युः शसादौ॥ माभ्यामित्यत्र सस्य विसर्गे आदव इति विसर्गलोपश् । यूषो मण्डः। 'मुद्गामलकयूषस्तु भेदी दीपनपाचनः' इति दर्शनात् ॥
(तत्त्वदी० )-शसादौ वेति ॥ आदिशब्दः प्रकारे इत्यभिप्रेत्याह-पदादय इति ॥ तेन 'पदधिश्वरणोऽस्त्रियाम्' इति 'स्वान्तं हृन्मानसं मनः' इति च संगच्छते ॥
(अल्लोपः स्वरेऽम्बयुक्ताच्छसादौ ) अन्नन्तस्योपधाया लोपो भवति शसादौ स्वरे पर ॥ मकारवकारान्तसंयोगादुत्तरस्य न ॥ यूष्णः। यूष्णा ॥
(सुबोधिनी)-अल्लोपः स्वरेऽम्वयुक्ताच्छसादौ ॥ नोपधाया इत्यनुवर्तते । नान्तस्य नाम्न उपधाया अतो लोपः स्यात् शसादौ स्वरे ॥ नान्तस्येति किम् । भवतः ॥ अत इति किम् । दण्डिनः ॥ तपर इति किम् । प्रतानयतीति प्रतान् । क्विप् प्रत्ययः । तान् प्रतानः ॥ स्वरे किम् । राजभ्याम् ॥ शसादौ किम् । मघोन इदं माववनम् । देवतेदमर्थे इत्यण ॥ म् च वश्च म्वौ । युक्तः कर्मणि क्तः। म्वाभ्यां युक्तो म्वयुक्तः नम्बयुक्ताऽम्वयुक्तस्तस्मादम्बयुक्तात् । म्वाभ्यां युक्ताद्वर्णात्परस्यातो लोपो न भवतीत्यर्थः ॥ यथा । यज्वनः। ब्रह्मणः ॥ म्वति किम् । तक्ष्णा ॥ युक्तादिति किम् । अर्यम्णः ॥ ष्नयोगे णत्वे कृते ष्ण इत्यक्षरं भवति । यूष्णः॥
(तत्त्वदी०)-अल्लोपः स्वरेऽम्वयुक्ताच्छसादाविति ॥ अत्रादिति निर्विभक्तिको निदेशः।नोपधाया इत्यनुवर्तत । तथा च नान्तस्योपधाया अतो लोपः स्यादित्यर्थः ॥म् च वश्वम्वौ म्वाभ्यां युक्तः वर्णः म्वयुक्तः नम्बयुक्तः अम्वयुक्तः तस्मात् ।म्वाभ्यां युक्ताद्वर्णान्नेत्यर्थः॥ प्रसज्यप्रतिषेधः पर्युदासो वा ॥ तथा च म्वयु कभिन्नाद्वात्परस्यातो लोप इत्यर्थः ॥ उपधाया इति
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |