Page Text
________________
[ स्वरान्तपुंलिंगाः] टीकाद्वयोपेता।
(७३) प्रियसर्वः तस्मै प्रियसर्वाय । सर्वो नाम कश्चित्तस्मै सर्वाय । अतिपूर्वाय । अन्तरायां पुरि । समाय तुल्याय ॥ व्यवस्थायां किम् । दक्षिणा गाथकाः। कुशला इत्यर्थः ॥ असंज्ञायां किम् । उत्तराः कुरवः ॥ अन्तरे अन्तरा वा शाटकाः । परिधानीया इत्यर्थः। अन्तरेऽन्तरा वा चाण्डालस्य गृहाः । बाह्या इत्यर्थः । बहियोगे किम् । ग्रामयोरन्तरे तापसः । मध्य इत्यर्थः ।
(सुबोधिनी )-पूर्वादीनां नवानां जसङसिङीनामीस्मास्मिनो वा ॥ पूर्वादीनां सप्तानां व्यवस्थायामसंज्ञायां स्वशब्दस्य चात्मात्मीयार्थयोरन्तरशब्दस्य बाह्ये परिधानीये चार्थे गणपाठात्सर्वत्र सर्वादिसंज्ञा प्राप्ता सा जस्ङसिडिषु परतो वा भवतीत्यर्थः । “सर्वादिः सर्वकार्यो स्यान्न चेद्गौणोऽथवाऽभिधा । पूर्वादिश्च व्यव. स्थायां समोऽतुल्येऽन्तरोऽपुरि ॥ परिधाने बहिोंगे स्वोऽर्थज्ञात्यन्यवाच्यपि ॥" चेद्यदि सर्वादिः सर्वादिगणो गौणो न अथवाऽभिधा नाम न स्यात् तदा सर्वादिः। सर्वशब्दस्य कार्यमस्ति यस्य सः सर्वकार्यो स्याद्भवेत् । मान्तोपधात् इतीन् । सर्वनामाख्य इति वा पाटः । ये तु संज्ञोपसर्जनीभूताः सर्वादयस्तेषां सर्वादिकार्यमन्तर्गणकार्य च न सर्वादिसंज्ञाया अभावात् । सर्वादिकार्य यथा। जसी'इतीत्वम् । सर्वादेः' इति स्म। 'अतः' इति स्मट । 'ङि स्मिन्'इति स्मिन् । 'सुडामः' इति सुडागमः। यटोऽञ्च' इति सुट्। इत्यादि । अन्तर्गणकार्य यथा। 'श्त्वन्यादेः' इति इतुः। 'त्यदादेष्टेः' इत्यः । 'दस्य मः' इति मः । 'सौ सः' इति सः। इत्यादि॥ स्वाय परित्यज्य अन्याथे ब्रूतेस गौणः। गौणे यथा । सर्वमतिक्रान्त इत्यत्र अत्यादयः क्रान्ताद्यर्थे द्वितीययति तत्पुरुषः । अतिसर्वस्तस्मै अतिसर्वाय पुरुषाय त्वं देहि। गौणत्वादत्र न स्मट । प्रियं सर्व यस्येति बहुव्रीहिः स प्रियसर्वः ॥ संकेतकरणं संज्ञा । यथा कश्चित्पुरुषस्तस्य नाम सर्व इति तस्मै सर्वाय । संज्ञात्वादत्र न स्मट् ॥ पूर्वादिसप्तको गणो व्यवस्थया सर्वकार्यां स्यात् । स्वाभिधेयापेक्षावधिनियमो व्यवस्थेति । स्वस्य पूर्वादिशब्दस्याभिधेये नापेक्ष्यमाणस्यावधेनियम इत्यर्थः । अपेक्ष्यते इति अपेक्षः। कर्मणि घञ्प्रत्ययः । स्वशब्देन पूर्वादयः सप्त ग्राह्याः। स्वेषां पूर्वादीनामभिधेयः स्वाभिधेयो दिग्देशकालरूपोऽर्थः। स्वाभिधेयस्यापेक्षः स्वाभिधेयापेक्षः। कर्तृकार्ययोरक्तादौ' इति कर्तृषष्ट्या समासः। स्वाभिधेयेनापेक्ष्यते इत्यर्थः। स्वाभिधेयेनापेक्ष्यश्वासाववधिनियमश्च स्वाभिधेयापेक्षावधिनियमो व्यवस्था। अवधिमपेक्ष्य ते पूर्वादयो यत्र स्युस्तत्र व्यवस्था भवतीत्यर्थः॥ व्यवस्थायां किम् । दक्षिणा नराः। कुशला इत्यर्थः। एवमधरे ताम्बूलरागः। उत्तरे प्रत्युत्तरे च शक्त इति ॥ गौणे यथा। पूर्वमतिक्रान्तोऽतिपूर्वस्तस्मै अतिपूर्वाय पुरुषाय त्वं देहि । गौणत्वाइन न स्मट् ।। समशब्दोऽतुल्येऽर्थे सर्वकार्यः। तुल्येऽर्थे न भवतीत्यर्थः। समाय देहि । तुल्यार्थत्वादत्र न स्मटू ॥ अन्तरशब्दः परिधाने उत्तरीयेऽर्थे बहियोंगे चार्थे
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |