Page Text
________________
(७०) सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तपुंलिंगाः ] स्वरूपेणाकारस्य विधातकः स्यात् । उच्यते । उभये इति निर्देशन सन्निपातपरिभापाया अनित्यत्वाभ्युपगमादविघातको भवतीत्यर्थः ॥ _(तत्त्वदी०)-जसी॥जस् ई इ इति छेदः। इकारप्रश्लेषः किमर्थम् इति चेत्सत्यम् । प्रथमादिभ्योऽपि विध्यर्थो द्वितीयः। अथैवं जसोऽन्त्यस्य सस्यैव किं नेति चेन्न, अन्त्यविधायकषष्ठया अदर्शनात् । उभय इति लिङ्गाच्च । अत्र केचित्सप्तमीभ्रमव्यावृत्त्यर्थ दीर्घविधिः न तु तदर्थमित्याहुः । तन्न 'उभये' इति निर्देशेन तद्रमनिरासात् ॥ ननु सर्वे इत्यत्र कथम् अ इ ए इत्यनेनैत्वं सन्निपातपरिभाषया तस्य बाधात् इति चेन्न । अत्रोभयोरपि विनाशे सन्निपातपरिभाषाया अविषयत्वात् । 'उभये' इति निर्देशेन तस्य अनिस्यत्वज्ञापनाद्वा ॥
(रुनौ णोऽनन्ते) षकाररेफऋवर्णेयः परस्य नकारस्यैकपदस्थस्य णकारादेशो भवत्यन्ते स्थितस्य न भवति सर्वानित्यादौ ॥
(सुबोधिनी )-रु! णोऽनन्ते ॥ च आ च एषां समाहारः ए तस्मात् का संज्ञापूर्वकत्वेनानित्यत्वात् नामिनः स्वरे इंति न नुम् । अनन्ते इत्यत्र नज्ञ प्रसंज्यप्रतिषेध एव । अन्तशब्देन पदान्त एव गृह्यते न तु वाक्यान्तः । व्याकरणे पदसंस्कारपक्षस्याभ्युपगमात् । रुनः धातोर्नामिन इत्यादिनिदेशादेकपदे एव णत्वदि. धिरस्ति । तेनैकपदस्थस्य प्रऋवणेभ्यः परस्य नस्य णः स्यादपदान्ते ॥ यथा पुष्णाति । चतुर्णाम् ॥ धातॄणाम् ॥ अपदान्ते किम् । पितॄन् । रिति किम् । देवेन ॥
(तत्त्वदी०)-हों णोऽनन्त इति ॥ष् च र च आ च एषां समाहारः ए तस्मात् रुः पकाररेफऋवर्णेभ्य इत्यर्थः॥ननुसमासे नपुंसकत्वात्प्रुरिति कथमिति चेत्सत्यम् । नामिनःस्वर इति नुमः संज्ञापूर्वकत्वेनानित्यत्वात् । सौत्रत्वाद्वा पुंस्त्वम् । अनन्ते इति किम् । कृर्तृन् ॥ रुरिति किम् । देवेन । न इति किम् । वर्म ॥ ननु हरेनेत्रमित्यत्र कुतो न णत्वमिति चेन्न । धातो - मिन इत्यादि निर्देशेनैकपद एवास्य स्वीकारात् । अथैवं रामनामेत्यादावपि कुतो न णत्वं समासेनैकपदत्वादिति चेन्न । गर्गनडेत्यादिनिर्देशेन समासेनैकपदत्वे न णत्वम् । अथ हरिकामेणेत्यादौ कथमिति वाच्यं ज्ञापकसिद्धं न सर्वत्रेत्याद्याश्रयणात् ॥ नन्वत्र षग्रहणं किमर्थम् । न च पुष्णातीत्यत्र णत्वं कथमिति वाच्यम् ष्टुत्वेनैव तत्सिद्धेः । न च पुषाणेत्यादौ व्यवहितेऽपि णत्वार्थमिति चेत् ।। रुरिति पञ्चमीनिर्देशेनाव्यवहितस्यैव णत्वविधानात् । तथा चोत्तरार्थमिहैव कृतम् । परेफसाहचर्यादृकारोऽपि वर्ण एवं गृह्यते न तु धातुः। ननु पितृणामित्यत्र ऋकारैकदेशरेफमाश्रित्य णत्वं भविष्यति किमृकारेणेति चेन्न । नरसिंहवज्जात्यन्तराक्रान्तत्वाहकारत्वेनैव तस्य सर्वव्यवहारसिद्धत्वान्न तुरेफत्वेनेति न तत्र रेफत्वमतोऽवश्यमृग्रहणम् । अतएव हरे इन्द्र इत्यादावेकारान्तर्गतमिकारमाश्रित्य न सवर्णदीर्घः । अत्र केचित् । ननु चैवमपि धातर्नमस्ते इत्यादौ पदादेर्नस्य णत्वं स्यात् अनन्त इति निषेधानुपस्थानात् । अनन्त इत्यस्य काकाक्षिगोलकन्यायेनावृत्त्या वा रुरित्यनेनापि संबन्धात् पदान्तेभ्यः षकाररेफऋवणे
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |