Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 82

(६६) सिद्धान्तचन्द्रिका। [ स्वरान्तपुंल्लिंगाः] मान्तम् । स इति षष्ठयन्तम् ॥ अत्र रुनों णोऽनन्त इत्यतोऽनन्त इत्यनुवर्तते। ततश्चान्ते स्थितस्य सस्य षत्वं न हरिस्तत्रेत्यादौ ॥ ननु कृतस्य सस्येति व्याख्यानात् देवेष्वित्यादौ सुपः कृतत्वेन समात्रस्यकृतकत्वाभावात्कथंषत्वमिति चेन्न । अरात्रिष्वित्यादिलिङ्गात्कचिदवयवग्रहणेनापि समुदायस्य ग्रहणात् । न चैव तिस्र इत्यादौ षत्वप्रसङ्ग इति वाच्यं तत्र तिसृचतसृ इति सत्वनिर्देशेन तद्वाधनसंभवात् ॥ अत्र केचित् । नन्वत्र कु इति 'शब्दे' इति धातोग्रहण कुत्सितार्थाव्ययस्य वा कवर्गस्य वा । नाद्यः इलादित्येव सिद्धत्वात् । ननु यदा कुर्धातुस्तदा इलोऽपि गत्यों धातुरेव साहचर्यात् । मैवम् । अकारोच्चारणसामर्थ्यान्न धातुः । तार्ह कोरेव यथा स्यान्नान्यस्माद्धातोरिति नियमार्थ कुर्घातुरेवेति चेन्न इलेन संज्ञाशब्देन साहचर्यात्संज्ञाशब्दस्यव कोहणात् । चोः कुरित्यादौ कवर्गार्थस्यैव सिद्धत्वाच्चेत्याहुः ॥ सतो हि कार्येण भवितव्यमिति सः प इति निर्देष्टव्ये विपरीतनिर्देशः षसूस इति द्विसकारनिर्देशेन षत्ववत्सत्त्वस्यापि क्वचिद्विध्यर्थः। तेन सिस्वेदयिषतीत्यादि सिद्धम् । यच्च दधिसेचौ यजुःषु सीषि अवष्टः भ सुष्टु इत्यादिसिद्ध्यर्थमनेकक्लेशानुसरणं तत्सर्व रभसोक्तिमात्रमित्युपेक्षितम् । बहुसेचावित्यत्र षत्वनिषेधार्थ शेषाः निपात्याः कत्यादय इत्यस्य शरणीकर्तव्यत्वेन सर्वस्यानुक्तस्यानेनैव निर्वाहसत्त्वात् ॥ किलात्किम् । देवस्य । विश्वपासु ॥ कृतस्येति किम् । बिसम् ॥
(सिधिः ) आमन्त्रणेऽर्थे सिर्धिसंज्ञको भवति ॥ (सुबोधिनी)-सिर्धेिः ॥ आमन्त्र्यते प्रसन्नं क्रियतेऽनेनेत्यामन्त्रणम् । साधने युट् ॥ आमन्त्रणे किम् । रामः ॥ सिः किम् । हे रामौ ॥
(तत्त्वदी.)-सिर्धिरिति॥आमन्त्रण इत्यनुवर्तते इत्यभिप्रेत्याह-आमन्त्रणेऽर्थे इति॥ आमन्त्रणं चानुकूलकरणम् ॥ आमन्त्रणे किम् । रामः ॥ सिः किम् । हे रामौ ॥
(समानाद्धेलापोऽधातोः ) ह्रस्वात्समानादेदोतश्चोत्तरस्य धेर्लोपो भवत्यधातोः ॥ आभिमुख्याभिव्यक्तये हेशब्दस्य प्राक् प्रयोगः ॥ हे देव, हे देवौ, हे देवाः ॥ एवं घटपटरामकृष्णमुकुन्दादयः ॥
(सुबोधिनी)-समानाद्धेर्लोपोऽधातोःङ्नो ह्रस्वात् इत्यतो मंडूकप्लुत्या हस्वादिति पदम् एदोतोऽतः इत्यत एदोत इति चानुवर्तते । ह्रस्वसमानान्तादेदोदन्ताच्च नाम्नः परस्य धेर्लोप: स्यात्॥ ह्रस्वसमानान्तादिति किम् । हे हाहाः। हे वातप्रमीः॥ अधातोरित्युत्तरार्थम् ॥ ऐदोत इति ग्रहणं किम् । हे हरे हे विष्णो ॥ अत्र हि परत्वान्नित्यत्वाच्च धावित्यनेनैदोतोः कृतयोर्हस्वात्परत्वं नास्ति ॥ अभिमुखस्य भाव आभिमुख्यं सम्मुखीकरणम् । आभिमुख्यस्याभिव्यक्तिः प्रकटीकरणम् आभिमुख्याभिव्यक्तिस्तस्यै । नाम्नः प्राक् हेशब्दस्य प्रयोगोऽर्थतः शब्दतो वा योज्यः ॥
(तत्त्वदी०)-समानाद्धलोपोऽधातोरिति ॥ लोपः अधातोरिति छदः॥समानादिति किम् । गौः। अधातोरिति किम् । हे श्रीः॥ ननु हे हाहाहे हरे इत्यादावतिव्याप्त्यव्याप्ती इत्यत