Page Text
________________
(६४)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरान्तपुंल्लिंगाः ] एवं स्थिते लाघवे विशेषाभावात् ङसिस्त इति न सूत्रितम् । तत्रोच्यते । सेस्त इत्येव सुवचम् । न च देव इत्यत्राव्याप्तिस्त्वन्यादेरिति लिङ्गेनातिव्याप्तिवारणात्। न चामथै तदिति वाच्यम् । छ इत्यादि लिङ्गात्। अथ देवस्येत्यत्रातिप्रसङ्गःतत्र ङस् स्येति विशेषसूत्रेण बाधात् इकारसहितानुकरणसंभवात्।
(ङस् स्य) अकारात्परो ङस् स्यो भवति ॥ देवस्य ॥ (सुबोधिनी)-डसू स्य ॥ अतो डस् स्यः स्यात् ॥ अत इति किम् । वातप्रम्यः ॥ तपरः किम् । हाहाः ॥
(तत्त्वदी०)-डस् स्येति पदद्वयमपि प्रथमान्तम् ॥ अतः किम् । वातप्रम्यः॥ तपरः किम् । हाहाः॥अत्राहुः। स्वरादित्यादि लिङ्गात्तदन्तलाभः । आदिति लिङ्गाच्च तस्यापीति ज्ञापकद्वयबलमाश्रित्य देवस्य अस्येत्यादिसिद्धिरिति । वस्तुतस्तु तदन्तलाभाय तल्लाभाय च ज्ञापकद्वयानुसरणक्लेशोऽपार्थ एव देवस्येत्यादौ ङसोऽतः परत्वसम्भवात् । न च विहितविशेषणादतोऽविहितत्वाभावेन देवस्येत्यादिसिद्धिर्न स्यादितिशङ्कनीयं तस्येत्यादिसिद्धयर्थ विहितविशेषणानाश्रयणात् ॥
(ओसि ) अकारस्यैत्वं भवति ओसि परे ॥ देवयोः ॥ (सुबोधिनी)-ओसि॥अत एकारः स्यादोसि परे ॥ अत इति किम् । यो तपरः किम् । हाहौः ॥ ओसि किम् । देवस्य ॥
(तत्त्वदी० )-ओसि ॥ अत्रापि स्याघधिकारादेव ओस्र इत्यादौ नातिप्रसङ्ग । आ उस्रः ओस्रः ॥ अत इति किम् । भान्वोः ॥ तपरः किम् । हाहौः ॥ओसीति किम् । देवस्य ॥
(नुडामः) समानादुत्तरस्यामो नुडागमो भवति पुंसि तु ह्रखादेव ॥ ( सुबोधिनी )-नुडामः ॥ आमो नुडिति कर्तव्ये नुटः पूर्वोच्चारणं प्राथम्यार्थम् । यत्र नुडन्यच्च प्राप्नोति तत्र प्रथमं नुडेव भवति । तेन स्त्रीणां वारीणामित्यादावुभयप्रसङ्गे परावियनुमौ बाधित्वा नुडेव । अत एव प्राक् प्रायशो दृश्यतामित्युक्तबीजम्। तत्र क्वचित्पूर्वेणापि नुटा परस्य बाधः क्रियत इति तदर्थः । किंच मण्डूकप्लुत्या'जनो ह्रस्वात्' इति सूत्रादू ह्रस्वादिति पदं पुंस इति चात्रानुवर्त्य वाक्यभेदेन संबध्यते । समानादित्यनुवृत्तं समानान्तान्नाम्न आमो नुट् स्यात् । पुल्लिङ्गे तु ह्रस्वान्तानाम्न एव परस्यामो नुट् न दीर्घान्तान्नाम्न इत्यर्थः ॥ समानादिति किम् । रायाम् । भवताम् ॥ ह्रस्वान्तात् किम् । हाहाम् ॥ पुंस इति किम् । वातप्रम्याम् ॥ नाम्न इति किम् । कारयांचकार । पचतितरामित्यत्र तुकारानुबन्ध आम् ज्ञेयः। तेन न नुटू 'निरनुबन्धकग्रहणे न सानुबन्धकस्य ' इति वचनात् । डेरादेशस्यामस्तु न नुन परत्वेनायङ्भ्यां बाधनात् स्त्रियामित्यादिनिर्देशाच्च ॥
(तत्त्वदी०)-तुडामः ॥ नुट् आम इति छेदः॥ अत्र समानादित्यनुर्तते । तेन रायामित्यादौन। अत्राहुः। अत्राधातोरित्यनुवर्तनीयं श्रियामित्याद्यार्थ तन्न परेणेया बाधात् । एवं तार्ह कारयांचकारेत्यादावतिप्रसङ्गवारणायाधातोरित्यनुवर्तनात्तदपि न परत्वाद्गुणेन बाधात् । पातयांचका
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |