Page Text
________________
(६२) सिद्धान्तचन्द्रिका। [ स्वरान्तपुंल्लिङ्गाः ] भकारस्याकारः स्यात् ॥ स्यादावित्यधिकारात् स्यादिसंबन्धी भिस् गृह्यते । तेन ब्राह्मणभिस्सत्यादौ नातिप्रसंगः ॥ __ (तत्त्वदी० )-उभ्य इति ॥ भ् भि अः इति छेदः अत इति पूर्वसूत्रादनुवर्तते । भीति भिस एकदेशानुकरणम् । नामैकदेशग्रहणे नामग्रहणम् । यथा भीमो भीमसेन इति चतुर्थीपञ्चम्योर्बहुवचनस्य ग्रहणम्। अद्भि'इत्यस्मादकारात्परत्वात् 'हसेईहसः इति द्वित्वम्'झबे जबा' इति मस्य बः । तथाचातः परस्य भ्यस एवाकारादेश इत्यर्थी लभ्यते ॥ यद्वा भ्भ्यः इति छेदः।। अकारात्परस्य भ्यसो भकारस्याकार इत्यर्थोऽस्तु । आकारो वास्वित्यतोऽनुवर्तते । एवं भ्यसो ग्रहणे व्याख्यायमाने 'भिस् भिस्' इति सूत्रं व्यर्थं स्यात् । ननु तर्हि भि अ इति छित्त्वा भकारे परे पूर्वस्य अत एव भवति । तस्यादेशान्तरं न भवतीति व्याख्यानमस्तु । यद्वा भि इत्येकदेशद्वारेण भिस् एवानुकरणम् । ततश्च मिसि परे अत एवेत्यर्थोऽस्तु । मैवम् । आद्यपक्षे भीति व्यथै स्यात् पूर्वसूत्रादनुवृत्तेःसत्त्वात् । द्वितीये तु भागैरिति निर्देशो नोपपद्यते । इत्याद्युक्तम् । तत्रेदमवधेयम् । भकारस्य द्वित्वे द्वितीयसूत्रस्यैकारस्य निमित्तत्वे बहुस्थलेऽतिप्रसङ्गः स्यात् । किंच भागैरिति लिङ्गस्यैव विद्यमानत्वेनैव भिस् भिस् इति निर्देशपर्यन्तानुधावनस्य क्लिष्टत्वात् । अवर्णविधानसामर्थ्यात्सवर्णदीर्घ बाधित्वाप्येत्वमेव । अन्यथा 'समानाद्धेर्लोपः' इत्यतो लोपमनुवर्त्य लोपमेव व्यधास्यत् ॥ ननु ब्भि इति सूत्रमस्तु आकारो वास्वित्यतोऽनुवर्तते । तथा च भिसो भकारस्यात्वेऽपि रूपसिद्धः ॥ यद्वा भ इत्येवास्तु भि इति पूर्वसूत्रापदनुवर्तनीयम् । तच्च रूपपरम् । इत्थं च भि इति समुदाये यो भः स आकारो भवतीत्यर्थः । अत्रार्थे भागैरिति लिङ्गदर्शनम् । उच्यते।इमौ यकाराकारौ योगविभागेनस्यादिप्रकरणं भित्त्वान्यस्माद्विधीयेते । अतः प्रौढः स्वैरी वापयतीत्यादि सिद्धम् । पादेयुक् गवादेरिति च न वक्तव्यं भवति॥
(डे अकू) अकारात्परस्य 3 इत्येतस्यागागमो भवति ॥ देवाय देवाभ्याम् ॥
(सुबोधिनी )-डे अक् ॥ ङे इत्यविभक्तिको निर्देशः । अतो डे इत्यस्याक् स्यात् ॥ कित्त्वादन्ते ॥ अत इत्यनुवृत्तर्नेह । वातप्रम्ये॥ तपरत्वान्नेह । हाहै। अथ अकि कृते' एदोतोऽतः' इत्यकारस्य लोपशू तु न । विधानसामर्थ्यादपदान्तत्वादान हि अकि कृते एतः पदान्तत्वं संभवतीति ॥
(तत्त्वदी०)-अगिति ॥ अत्र ढे श्त्यविभक्तिको निर्देशोऽसंदेहार्थः । डेरित्युक्तौ चतुर्थीसप्तम्येकवचनयोः संदेहः स्यात् । वस्तुतस्तु डेरित्युक्तिरपि न्याय्या । आम्डेरित्यादौ चतुः यंकवचनसंदेहनिराकरणाय व्याख्यानतो विशेषप्रतिपतिनहि संदेहादलक्षणमित्यस्याश्रयणीयत्वात् । डकारो व्यर्थः स्याद्यधिकारेणैवातिप्रसंगवारणादित्याहुः । वस्तुतस्तु स्पष्टार्थमुपात. त्वान्न व्यर्थता । अत इत्यनुवृत्तेर्वातप्रम्ये इत्यादौ न ॥ हे इति किम् । देवौ देवे ॥ एदोतोतः' इत्यनेन लोपस्तु न । एतोऽपदान्तत्वात् । अग्विधानसामर्थ्यादित्युक्तिस्तु निर्मूला प्रासलोपे विधानसामर्थ्यावलम्बनस्योचितत्वादिह तु पदान्तत्वाभावे प्राप्तेरेवासंभवात ।।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |