Page Text
________________
[ स्वरान्तपुंलिङ्गाः ] टीकाद्वयोपेता। (६१)
(सुबोधिनी )-शसि ॥ दीर्घश्रुत्योपस्थितस्य स्वरस्येति पदस्य नाम्नो विशेषणत्वात्तदन्तविधिः। पूर्वस्य स्वरान्तस्य नाम्नो दीर्घः स्यात् शसि परे॥'सो नः पुंसः' इति नत्वे दीर्घत्वम् । पूर्व नत्वं ततो दीर्घत्वम् पश्चादल्लोपः॥वैपत्यिं वाज्ञेयम्॥ शसि किम् । हरिभिः॥ स्वरस्य किम् । लिहः॥ ननु इह शम्परत्वाभावात्कथं दीर्घः। उच्यते।यस्य स्थाने आदेशःयदादेशःस तेन स्थानिनातुल्यं तद्वत् स्थानिवद्भवतीत्यर्थः। स्थानिवर्णाश्रयविधौ कर्तव्ये न भवति । अस्य व्याख्यानं परिभाषाप्रकरणे उक्तम्॥
(तत्त्वदी० )-शसीति ॥ दीर्घश्रुत्योपस्थितेन स्वरेण नानो विशेषणात्तदन्तविधिः । पूर्व दीर्घः । पश्चादल्लोपः । वैपरीत्यं वा । उभयथा वैलक्षण्यं नास्ति । एवं 'सो नः पुंसः" इति नत्वेऽपि ज्ञेयम् ॥
(टेन )अकारात्परष्टा इनो भवति॥टकारष्टेनेति विशेषणार्थः । देवेन॥ (सुबोधिनी)-टेन॥पदद्वयमपि प्रथमान्तं संकेतितम् । अतःपरष्टा इनः स्यात्॥ अतः किम् । क; । भवता ॥ तपरः किम् । हाहा ॥ टा किम् । देवैः ॥
(तत्त्वदी०)-टेनेति ॥ टा इन इति च्छेदः। पदद्वयमपि लुप्तप्रथमान्तम् । अत्रात इत्यनुवर्तते ॥ टा इति किम् । देवैः ।। अतः किम् । पित्रा ॥ तपरः किम् । हाहा ॥ ननु टानेत्येव सूत्र्यताम् किम् एकारेण, एग्रहणं चानुवर्त्य एनेति रूपसिद्धेरिति चेन्न । लाघवे विशेषाभावादित्युक्तं कैश्चित् । तत्र ए इत्यनुवृत्त्या गौरवस्य जागरूकत्वेन विशेषाभावादित्युक्तेरपार्थत्वात्।। न च एनेत्येव सभ्यताम् । आ इन इति च्छेदः स्याद्यधिकाराच्च नातिव्याप्तिः। आमि तु नटा बाधान्नातिप्रसङ्ग इति वाच्यम् स्पष्टार्थत्वाट्टकारस्य ॥ .
( अद्भि) अकारस्यात्वं भवति भकारादौ स्यादौ ॥ देवाभ्याम् ॥
(सुबोधिनी)-अद्धि ॥ अकार आकारो भवति भादौ स्यादौ च ॥ अदिति किम् । हरिभ्याम् । तपरत्वमुत्तरार्थम् ॥ भीति किम् । देवस्य ॥ स्यादौ किम् । देवभवनम् । बहुत्वे तु परत्वादेत्वं भवति । देवेभ्य इति ॥
(तत्त्वदी० ) अद्भीति ॥ अत्रादिति प्रथमान्तम् । भीति सप्तम्यन्तम् । तच्च भकारादाविति व्याख्येयम् । अदिति न स्वरूपग्राहकम् आद्यन्ताभ्यामिति लिङ्गात् । तेन महद्भयामित्यत्रात्वं न ॥ अदिति किम् । हरिभ्याम् ॥ भीति किम् । देवस्य ॥ ननु रैस्मीत्यतो भीति सिद्धे किं भग्रहणेनेति चेन्न । एकयोगनिर्दिष्टत्वेन सकारस्यानुवृत्तिः स्यादिति तन्निरासार्थ भीत्यस्यावश्यकत्वात् ॥ भ्यामो मस्य च नेत्वं इदुद्भयामिति लिङ्गात् ॥ स्यादौ किम् । देवभवनम् ।।
(भ्यः) अकारात्परस्य भिसो भकारस्य अकारादेशो भवति ॥ देवैः । उकारो ङित्कार्यार्थः॥
(सुबोधिनी )-ब्भ्यः ॥ 'एस्भि बहुत्वे' इत्यस्यापवादोऽयम् । भ् भि अः इति पदच्छेदः। भि इत्येकदेशद्वारेण भिस एवानुकरणम् । अत इत्यनुवृत्तम् । अतो भिसो
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |