Page Text
________________
[ स्वरान्तपुंल्लिंगाः ] टीकाद्वयोपेता।
(५७) समासस्याविभक्त्यन्तत्वेन ज्ञारकोपन्यासवैयर्थ्यात् । अन्यथा समासवद्वाक्यस्यापि विभक्त्यन्तस्वेन समासेष्वपि भूतपूर्वविभक्त्या अविभक्तित्वाभावादित्यनेन विध्यर्थतायास्त्वयैवोक्तत्वात् पूर्वापरविरोधः नियमफलाभावेन समासग्रहणवैयर्थ्यात् । नियमस्तत्र क्रियते यत्र सर्वत्र प्राप्तिर्भवति । अत्र तु तव मते वाक्ये प्राप्तिास्ति वाक्यस्य चेत्प्राप्तिर्भवति तर्हि वार्तिके समासपदं व्यर्थम् । तस्मात्पूर्वेणैव सिद्धे वार्तिकमिदं न कार्यम् ॥
(तस्मात् ) (सुबोधिनी)-तस्मात् ॥ अधिकारोऽयम् । 'धातोः' इत्यतः प्राक् स्यादयोऽणादयश्च प्रत्यया नाम्नः पराः स्युः ॥ तस्मादिति पञ्चमी । इयं न विश्लेषावधौ विश्लेषस्यासम्भवात् । किंतु ऋतेआदिषु दिक्शब्दपाठादिग्योगलक्षणा पञ्चमी । तत्र परः पूर्वो वा इत्यनियमेनाध्याहारे प्रसक्ते बहुर्वा उक्तेऽथै स च प्रयोगे वेत्यनेन बहोः पूर्वत्वस्य नियतत्वादन्यः प्रत्ययः परः एवेति परशब्दोऽध्याहार्यः॥
(तत्त्वदी०)-तस्मादिति ॥ अधिकारोऽयं प्राग्धातोः। तथा च स्यादयोऽणादयश्च नाम्न एव परे बोध्या इति।ननु घातोरित्यग्रिमाधिकारात् ततः प्राक्तनानां प्रत्ययानां नाम्नः परत्वमवधेयमेवेति किं तस्मादित्यनेनेति चेन्न किंपरिमाणमिति वक्तव्ये किंदनमित्यपि स्यात् इति निराकरणाय तस्मादित्यस्यावश्यकत्वात् । अथ न केवलः प्रत्ययः प्रयोक्तव्य इति नियमेन तद्वारणसंभवादिति चेत् एतस्यापि तन्मूलकत्वादित्यवधेहि । तस्मादिति पञ्चमी न विश्लेषावधौ विश्लेषस्यात्रासंभवात् । किंतु ऋतादिमध्ये दिक्शब्दस्य पाठात्तद्योगे । तत्र च पूर्वः परो वेति नियमाभावेऽपि परशब्द एवाध्याहार्यः समानाद्धोप इति निर्देशात् । तच्छब्दस्य पूर्वपरामर्शित्वान्नाम्नः परामर्शः॥
(सि औ जस्,अम् औ शसू,टा भ्याम् भिस्, ङे भ्याम् भ्यस, ङसि भ्याम् भ्यस्, ङस् ओस् आम्,ङि ओम् सुप्) नाम्नः पराः स्यादयः सप्त विभक्तयो भवन्ति ॥
(सुबोधिनी)-सि औ जस् १ अम् औ शम २ टा भ्यां भिस् ३ डे भ्यां भ्यस् ४ ङसि भ्यां भ्यस५ ङस् ओस् आम् ६ङिओस् सुप्७॥सिप्रत्ययस्येकारोऽत्वसोः सावित्यादौ विशेषणार्थः। जस्शसोर्जकारशकारौ जसीशसीत्यनयोर्विषयविभागाौँ । टाप्रत्ययस्य टकारःटेन टा ना टोसोटाङयोरित्यादौभेदकः॥डेङसिङस्डीनां डकारस्तु डिन्तीत्यादौ विशेषणार्थः । ङसरिकारो ङसिरादिति विशेषणार्थः । सुप्प्रत्ययस्य पकारः प्रत्याहारार्थस्तेन सिपप्रत्याहारो यथा स्यात् ॥ स्यादित्यादिभेदतो विभक्तिईिधा । तत्र सिऔजसित्यादीनां सप्तानां त्रिकाणां प्रथमादयः सप्तम्यन्ताः प्राचां संज्ञास्ताभिरिहापि व्यवहारः । तेषु त्रिकेषु त्रीणि त्रीणि वचनानि एकश एकवचनद्विवचनबहुवचनसंज्ञकानि सन्ति ॥
( तत्त्वदी० )-सिऔजस् इत्यादि ॥ सेरिकारोऽत्वसोः सावित्यादौ सीत्युक्ते सकारा
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |