Page Text
________________
( ५२ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ विसर्ग संधिः ] प्यदोषयोरसंभव एव । आदित्यस्य पञ्चम्यन्तत्वात् । मौस इत्यस्य षष्ठयन्तत्वाच्च भोसोऽवयवो - वर्णात् पर इत्यस्यार्थस्य सुलभत्वात् । एवं च स्वरे यत्वं वेत्यस्याद्विरुक्तिश्चेति महलाघवम् ॥ ( नामिनो रः ) नामिनः परस्य विसर्जनीयस्य रेफो भवत्यवे परे ॥ अग्निरत्र | पटुर्वक्ता ॥ ( उषसो बुधे) उषसो विसर्जनीयस्य रेफो भवति बुधे परे ॥ उषः बुधः - उषर्बुधः ॥
( सुबोधिनी ) - नामिनो रः । नामिन इति किम् । रामो वन्द्यः ॥ अवे किम् । अग्निः करोति ॥
( तत्त्वदी ० ) - नामिनो र इति ॥ ननु नामिन इति किमर्थम् । अवणालीपशादिविधानेन हसाद्विसर्गासंभवेन च तस्यैव परिशेषात् । यत्तु नामिन इति योगविभागे आदबे लोपशित्यतोऽबे लोपशिति चानुवर्तते । क्वचिन्नामिनः परस्य विसर्गस्यावे लोपश् । तेन 'सेमां भूम्या - ददे' इत्यादि सिद्धमित्याहुः । तन्न । सेमामित्यादेश्छान्दसत्वात् छंदसि दृष्टानुविधिरित्यस्योक्तत्वात् । 'सेमां भूम्याददे' इत्यत्रापि भूमिशब्दस्य कृदन्तत्वेन कृदिकारादिति ईपि कृते 'हसेप:' इति सिलोपे इष्टसिद्धेः । उच्यते 'नामिनो रः' इत्यत्र योगविभागार्थं नाभिग्रहणम् । तथा च वाक्यभेदेन व्याख्यानम् । नामिन इत्येको योगः । तत्र खपे वेति चानुवर्त्य र इति षष्ठयन्तं च कृत्वा वाक्यभेदेन व्याख्येयम् ।
( रेफप्रकृतिकस्य खपे वा रेफः) गीः पतिः - गीर्पतिः गीपतिः॥ ( सुबोधिनी) - रेफप्रकृतिकस्य खपे वा रेफः ॥ रेफः प्रकृतिर्मूलकारणं यस्य स रेफ प्रकृतिकस्तस्य रेफप्रकृतिकस्य विसर्गस्य रकारो वा भवति खपे परे ॥ वाग्रहणात् पक्षे विसर्गोपध्मानीयौ ॥
( तत्त्वदी ० ) - रेफ प्रकृतिकस्य खपे वेति ॥ रेफः प्रकृतिर्यस्य सः तथा तस्य । वस्तुतस्तु रेफप्रकृतिकस्येति नोचितं वक्तुम् । र इति सूत्रार्थेनैव तद्गतार्थम् ॥
( अहन ) अहपतिः - अहः पतिः - अह
पतिः ॥
( सुबोधिनी ) - अहन् ॥ अहनशब्दस्य विसर्गस्य रो भवति ॥ रोडरात्रिष्विति रत्वे विसर्गे च कृतेऽयं विधिः प्रवर्तते । अहर्पतिः - अहः पतिः - अह पतिः ॥ (रः) रेफसम्बन्धिनो विसर्जनीयस्य रेफो भवत्यबे परे ॥ प्रातरत्र । अन्तर्गतः ॥
( सुबोधिनी ) रः ॥ षष्ठ्यन्तमिदम् । रेफस्य स्थाने विहितो यो विसर्जनीयस्तस्य रो भवत्यवे परे ॥ अबे किम् । प्रातः कालः रेफप्रकृतिकस्यति किम् । रामो नम्यः॥ ( तत्त्वदी ० ) - इति ॥ षष्ठयेषा न तु पंचमी ॥
(रि लोपो दीर्घश्व) रेफस्य रेफे परे लोपो भवति पूर्वस्य च दीर्घः॥ पुना रमते । हरी राजते । भानू रम्यः । शम्भू राजते ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |