Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 64

(86)
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ विसर्गसंधि: ]
( खपपरे शसे विसर्गस्य लोपो वा ) हरिस्फुरति - हरिः स्फुरति - कौवा । ककरोति कः करोति ।
हरिरस्फुरति । कुप्वोः क : पचति - कः पचति ॥
(सुबोधिनी ) - खपपरे शसे विसर्गस्य लोपो वा ॥ खपः परो यस्मात्सः खपपरः तस्मिन्खपपरे शसे विसर्जनीयस्य लोपो वा भवति ॥ वाग्रहणात्पक्षे शसे । वेति विसर्गे सत्वे च त्रैरूप्यम् हरिस्फुरति - हरिः स्फुरति - हरिमस्फुरति ॥
( तत्त्वदी ० ) - पपरे इति ॥ खपः परो यस्मात्सः खपपरः तस्मिन् । एतत्सर्वं व्यवस्थितविभाषाश्रयणादेव । कुप्पोः पाविति व्याख्यानं पूर्वोक्तमेव ॥
( वाचस्पत्यादयो निपातात्सिध्यन्ति ) वाचस्पतिः । बृहस्पतिः । तस्करः । कौतस्कुतः । कानूकान् - कांस्कान् । कस्कः । भास्करः । पयस्पाशम् । यशस्कल्पम् । यशस्कम् | यशस्काम्यति । सर्पिष्पाशम् । सर्पिकल्पम् । सर्पिष्कम् । सर्पिष्काम्यति । नमस्करोति नमः करोति । पुरस्करोति । निष्प्रत्यूहम् | आविष्कृतम् । तिरस्कर्ता - तिरः कर्ता । द्विष्करोतिद्विः करोति । त्रिष्करोति--त्रिः करोति । चतुष्करोति- चतुःकरोति । चतुष्कपालम् । सर्पिष्करोति--सर्पिः करोति । धनुष्करोति - धनुः करोति । सपि - कुण्डिका । अयस्कारः । अयस्कामः । अयस्कुम्भः । अयस्पात्रम् । अयः सहिता कुशा -- अयस्कुशा । अयस्कर्णी । अधस्पदम् । शिरस्पदम् ॥ आकृतिगणोऽयम् | अविहितलक्षणः सकारो वाचस्पत्यादिषु द्रष्टव्यः ॥
( सुबोधिनी ) - वाचस्पत्यादयो निपातात्सिध्यन्ति ॥ सिद्धस्वरूपो - चारणं निपातस्तस्मादेते शब्दाः सिद्धिं यान्ति ॥ वाचः पतिरित्यत्र षष्ट्या अलुकू । निपातनाद्विसर्गस्य सत्वम् । वाचस्पतिः। ततः चौर्यं करोतीति तकारस्य सत्वं निपातनात् । तस्करः ॥ बृहतां पतिरिति । निपातनात् तकारस्य सत्वम् । बृहस्पतिः ॥ कुतः कुत आगत इत्यत्र 'त्यतनौ' इत्यनेनाव्ययात्त्यप्प्रत्यये प्राप्ते गणपाठसामर्थ्यादणप्रत्ययष्टिलोपश्च । निपातनाद्विसर्गस्य जिह्वामूलीयाभावः । कौतस्कुतः ॥ कान्कानिति । अत्र एकः किंशब्दः प्रश्ने । द्वितीयो निन्दार्थे । सगागमाभावोऽत्र भिन्नार्थत्वात् । गणे चाम्रेडितस्यैव ग्रहणम् । कान् कुत्सितान् पश्यसीत्यर्थः। कांस्कान् इति । अत्र आम्रेडितत्वा
पूर्वकारस्य सगागमो भवति निपातनात् । कांस्कान् कान् कान् पश्यतीत्यर्थः॥ कः क इति कस्क: । जिह्वामूलीयाभावोऽत्र ॥ भासः करोतीति भास्करः । जिह्वामूलीयाभावः। कुत्सितं पय इति पयस्पाशम् । कुत्सायामिति पाशः ॥ ईषन्न्यूनं यश इति यशस्कल्पम् ।