Page Text
________________
[ हससंधिः ] . टीकाद्वयोपेता।
(४५) (सुबोधिनी)-यवलमनपरे हकारे मस्य यवलमना वा ॥ यश्च वश्च लश्च मश्च नश्च ते यवलमनाः यवलमनाः परे यस्मात् सः यवलमनपरस्तस्मिन्यवलमनपरे हकारे मस्य यवलमना वा भवन्ति ॥ 'बल मल संचलने । 'हुङ् अपनयने ।।
(तत्त्वदी० )-वेति व्यवस्थितो विकल्प इत्यभिप्रेत्याह-यवलमनपरे इति ॥ हकारे इति विशेष्यम् । यश्च वश्व लश्च मश्व नश्च ते। ते परे यस्य स तथा तस्मिन् ॥ किं ह्यइति।। योऽतीतेऽहि किं हलयतीत्यादि ॥ 'ह्वल हल चलने ।' 'ज्वलहलह्मलनमामनुपसर्गाद्वा' इति मित्त्वाद्धस्वत्वम् ।। हुङ् अपनयने ।' अदादिः । 'हादी सुखे ॥' कुर्वन्तीत्यत्र नस्य णत्वं तु 'असिद्धं बहिरङ्गमन्तरंगे' इत्यसिद्धत्वात् न ॥ वेति व्यवस्थितविभाषाश्रयणात् शसे चपस्य द्वितीया वा । टनात्सस्य वा धुट् । शसे जोः कुक्टुकौ वा । पकारे परे नृनकारस्य न्स वा इत्यादि संगृहीतम् ॥
(शसे चपस्य द्वितीया वा) वथ्सरः-वत्सरः। अफ्सरः-अप्सरः॥ (सुबोधिनी)-शसे चपस्य द्वितीया वा ॥ वर्गप्रथमानां द्वितीया भवन्ति शसे परे ॥
(न पदान्ते ) तत्साधुः ॥ ( सुबोधिनी )-न पदान्ते॥पदान्ते स्थितानां वर्गप्रथमानां द्वितीया न भवन्ति ।
(कुक्टुवर्जितस्य विभक्तौ न ) भवत्सु ॥ (सुबोधिनी )-कुक्टुक्वर्जितस्य विभक्तौ न ॥ चपस्य विभक्तौ द्वितीया न स्युः कुक्टुकोश्च द्वितीयाः स्युर्विभक्तौ परे ॥ .
(टनात्सस्य वा धुट) षट्त्सन्तः षट् सन्तः सन्त्सः-सन्सः ॥ (सुबोधिनी)-टनात्सस्य वा धुट्॥ टश्च नश्च तयोः समाहारः टनं तस्मात् । टकारनकाराभ्यां परस्य सकारस्य धुट् वा स्यात् ॥ धुटश्वपत्वेन तकारः॥ ततःशसे घपस्येत्यनेन तकारस्य थो न चपत्वस्यासिद्धत्वात् । षट्त्सन्तः॥ (शसे णोः कुक्टुको वा) प्राङ् षष्ठः-प्राङ्क्षष्ठः-प्राङ्ख् षष्ठः । सुगण साधुः-सुगण्ट् साधुः-सुगण्ठ् साधुः ॥
(सुबोधिनी)-शसे जोः कुक्टुको वा ॥ डकारणकारयोः कुक्टुकारागमौ वा स्तः शसे परे ॥ कुगभावे प्राङ्क षष्ठः । कुगागमे प्राङ्क्षष्ठः । कुको द्वितीये प्राइव षष्ठः ॥ (तत्त्वदी०)-ङ् च णू च ङ्गौ तयोः । ङस्य कुक् णस्य टुक् भवतीत्यर्थः वय॑त्वात् ।। (पकारे परे नृन्नकारस्य नम् वा) (सुबोधिनी )-पकारे परे नृन्नकारस्य नम् वा ॥ नृनित्यस्य नकारस्य न्स् आदेशः स्याद्वा पकारे परे ॥ अकार उच्चारणार्थः। तेन नृःपुनाति इत्यादि सिद्धयति ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |