Page Text
________________
(४४) सिद्धान्तचन्द्रिका। [हससंधिः] क्ङिति झसे इति ' दीर्घः। मस्यानुस्वारे परसवर्णेन नकारः । शान्तः ॥ ' गुम्फ अन्थे ' क्तः।मस्यानुस्वारे परसवर्णेन मः। गुम्फितः॥ ननु कुर्वन्तीत्यत्रानेन कृतस्य नस्य णत्वं कस्मान्न । उच्यते । ' असिद्धं बहिरङ्गमन्तरङ्गे' इति परसवर्णस्यासिद्धत्वान्न णत्वम् ॥ - ( तत्त्वदी.)-यमा यपेऽस्येति ॥ अस्येति किमर्थम् । अनुस्वारपरामर्शार्थ चेन्न । तस्यानुवृत्त्यैव लाभात । न च प्रथमान्तस्यानुवृत्तस्य अनुस्वार इत्यस्य षष्ठीविपरिणामार्थमिति याच्यम् । यमा इत्यादेशापेक्षया अर्थात् षष्ठीविपरिणामसंभवात् । एवं तर्हि यपपरामर्शार्थम् । इत्यभिप्रेत्याह-अस्य यपस्य सवर्णा इति ॥ अनुनासिकस्यानुस्वारस्य सदृशयपस्य सवर्णा ञमा भवन्तीत्यर्थः ।। तन रेफो न भवति अनुस्वारसादृश्याभावात् । न च सादृश्याभावऽपि वचनात् स्यादिति वाच्यम् । यपे इत्यस्य जातिपरत्वेन यपजातीये सवर्णे यमजातीयस्यानुस्वारसदृशस्य विधानेन वचनस्य चरितार्थत्वात् ॥ यत्तु यमोऽस्येति सूत्रं युक्तम् । अनुस्वारेण झसे हसे इति वाऽऽक्षेपणीयम् ॥ अनुस्वारस्य सदृशझसहसयोः सवर्ण आदेशो भविष्यतीति व्यर्थमिह यपे इति । शषसहेषु तु नातिव्याप्तिःतेषां यमे सवर्णाभावादिति । तत्रेदमवधेयम् । हसाक्षेपेणैव तदन्तर्गतस्य झसस्याक्षेपस्याशक्यत्वात् किं च अनुवृत्तिलब्धेनानुस्वारेण हसाक्षेपे पदान्तस्याक्षेपाच ॥
(वा पदान्तस्य) पदान्ते वर्तमानस्यानुस्वारस्य यमा वा भवन्ति यपे परे॥ अस्य यपस्य सवर्णाः॥ त्वङ्करोषि-त्वं करोषि। तन्तनोति-तं तनोति । सय्यन्ता-संयन्ता ॥ सव्वत्सरः संवत्सरः। यस़लोकम-यं लोकम् ॥
(सुबोधिनी)-वा पदान्तस्य॥ अत्रानुस्वारस्यानुनासिका एव यमा वा स्युः।।
(तत्त्वदी०)-वेति॥ द्वितीयसूत्रोपन्याससामर्थ्यादेतत्पदान्तविषयमित्याशयेनाह-पदान्ते वर्तमानस्येति ॥
(मो राजि समः कौ) विबन्ते राजतौ परे समो मस्य म एव स्यात् ॥ सम्राट् ॥
(सुबोधिनी)-मो राजि समः क्वौ ॥ किवन्ते राजतौ परे समो मस्य म एव॥ मकारस्य मकारवचनमनुस्वारनिवृत्त्यर्थम् ॥ राजतौ किम् । गमादीनां जमस्य इति मलोपे हस्वस्य इति तुक् । संगत् ॥ सम इति किम् । इदं राट् ॥ क्विवन्ते इति किम् ॥ संराजितव्यम् । संराजते । राज़ दीप्तौ इति । संपूर्वादस्माद्वर्तमाने क्विपू । षत्वडत्वचपत्वानि । सम्राट् ॥
(यवलमनपरे हकारे मस्य यवलमना वा) किं ह्यः-किययः। किं ह्वलयति-कि, ह्वलयवि । किं ह्रादयति–कि हादयति । किं हलयतिकिम् मलयति । किं द्रुते-किन हुते ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |