Page Text
________________
[ हससन्धि: ]
टीकाद्वयोपेता ।
( ४१ )
( तत्त्वदी ० ) - शे चकू वेति ॥ भवाञ्च्छूर इत्यादि ॥ " ञछौ ञचछा ञचशा अशाविति चतुष्टयम् । रूपाणामिह चक्छत्वचलोपानां विकल्पनात् ॥” पदस्येति किम् । दंशः ॥ नान्तस्य किम् । पञ्चशः || शे इति किम् । भवांश्चिनोति ॥ अत्र शीत्येव वक्तुमुचितम् । मात्रालाघवात् । ननु कुवैस्तिष्ठ कुर्वञ्छेते इत्यत्र अपदान्तत्वान्नस्य चुत्वादनुस्वाराच्च परत्वात् णत्वं प्राप्नोति । सत्यम् । अनन्त इत्यन्तरंग निषेधं प्रति बहिरंगयोश्वक्सको रसिद्धत्वाश्रयणात् । तच्छास्त्रमित्यत्रापि चुत्वे कृते कुत्वमप्यसिद्धत्वादेव न ॥
( नो ह्रस्वाद् द्विः स्वरे ) ङकारणकारनकारा हस्वादुत्तरा द्विर्भवन्ति स्वरे परे पदान्ते ॥ प्रत्यङ्किदम् ॥ सुगणिह | राजन्निह ॥ ह्रस्वाकिम् । प्राङास्ते ॥ पदान्ते किम् । परमदण्डिनौ ॥
नः
( सुबोधिनी ) - नो हस्वाद् द्विः स्वरे ॥ ङ् च ण च नू च ते पदान्ते इत्यनुवर्तते । हस्वात्पराः पदान्ते स्थिताः झुनः द्विः स्युः स्वरेः परे ॥ हस्वादिति किम् । प्रा आस्ते । प्राणू आस्ते । भवान् आस्ते ॥ डूण्न इति किम् | आस्ते ॥ स्वरे किम् । प्रत्यङ् करोति । सुगणू वदति । पचन्वदति ॥ पदान्ते किम् । दण्डिनौ ॥ ननु समिद्दण्डिनावित्यादौ पूर्वपदस्येव चोत्तरखण्डस्यापि प्रत्ययलक्षणेन पदत्वात् नस्य द्वित्वं स्यात् । उच्यते । उत्तरखण्डस्य प्रत्ययलक्षणेन पदान्तकार्ये न 'एदोतोऽतः' 'वत्विनौ' इत्यादिनिर्देशात् । अत एव परमवाचौ परमगोदुहौ परमलिहावित्यादौ कुत्वघत्वढत्वादीनि न भवन्ति ॥ ननु अनश्व इत्यादौ नस्य द्वित्वं स्यात् । उच्यते । अनन्ते अनपीत्यादिज्ञापनान्न द्वित्वम् ॥
( तत्वदी ० ) - नो खाद् द्विः स्वरे इति ।। डू च ण् च न् च ते नः ॥ ह्रस्वादिति किम् । प्राङ् आस्ते । स्वरे इति किम् । प्रत्यङ् करोति पदान्ते इति किम् । दण्डनौ ॥ ननु समिद्दण्डिनावित्यत्र पूर्वपदस्येवोत्तरखण्डस्यापि प्रत्ययलक्षणत्वेन पदत्वात् नस्य द्विचनं प्राप्नौतीति चेन्न । उत्तरपदस्य प्रत्ययलक्षणेन न पदान्तकार्यितेति 'दोतोऽतः' इति ज्ञापनात् । अत एव नलोपोऽपि न । अनश्व इत्यादौ तु अनपीत्यादिज्ञापकादुद्वित्वं न । नलोपस्तु अमुविधिसामर्थ्यान्न । द्विरिति क्रियावृत्तौ 'द्वित्रिचतुर्भ्यः सुः' इति स्वन्तत्वादव्ययम् । क्रिया चात्रोच्चारणमेव । तथा च द्विरुच्चार्या इत्यर्थो बोद्धव्यः ॥
(छः ) ह्रस्वात्परश्छकारो द्विर्भवति ॥
( सुबोधिनी ) - छः ॥ हस्वादित्यनुवर्तते । छकारे अकार उच्चारणार्थः । तेन विच्छिन्नमित्यादि सिद्धयति ॥
( तत्तदी)- इति ॥ अन्त्र स्वरे इत्यनुवर्त्य विभक्तिव्यत्ययेन स्वरात् इति बोध्यम् । पदान्ते वेत्यनुवर्तते । तच्च वाक्यभेदेन संबध्यते । विकल्पस्तु व्यवस्थितः । तेन पदान्ते दीर्घादाङ्माङ्वर्जिताद्वा || स्वरादिति किम् । छत्रम् ।।
1
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |