Page Text
________________
(४०) सिद्धान्तचन्द्रिका।
[ हससंघिः] कांक्षायां पदस्यान्ते भवति । नस्यापदान्तत्वात् 'नश्चापदान्ते झसे' इत्यनुस्वारः।नस्यां सगागमो भवतीति वचने तु नस्यानुस्वारो न स्यात् । सको नकारस्य भक्तत्वात् नस्य पदान्तत्वानपायात्। आगमाष्टित्किन्मितस्ते यद्गुणीभूताःयस्य गुणीभूता यस्य विशेषणीकृतास्तद्रहणेन विशेष्यग्रहणेन कृत्वा ते आगमा आचार्यह्यन्ते अभ्युपगम्यन्ते । तद्यथा । सगागमः पदस्य विहितः। पदं विशेष्यम्। सगागमो विशेषणम् । पदग्रहणेन सक् गृह्यते । सपर्यन्तं पदमित्यर्थः ॥ पदस्येति किम् । इति ॥ नान्तस्येति किम् । तट्टीकते ॥ छते किम् । भगवन् कुरु ॥ अवपरे छते किम् । सन्त्सरुः खड्गमुष्टिः॥ __ (तत्त्वदी० )-नः सक् छते इति ॥ अत्र पदस्य सगागमः न तु नस्य । तथा सति नस्यानुस्वारो न स्यात् अपदान्तत्वाभावात् इत्याशयेनाह-नान्तस्येत्यादि ॥ पदस्येति किम् । हंति ॥ न इति किम् । तट्टीकते ॥ छते किम् । भगवन्कुरु ॥ अवपरे किम् । सन्त्सरुः। 'त्सरुः खड्गादिमुष्टिः स्यात् ' इत्यमरः ॥
(न प्रशानः)प्रशान्तनोति ॥ (सुबोधिनी)-न प्रशानः ॥ प्रशानिति नान्तस्य पदस्य सग न भवत्यवपरे छते ॥ प्रपूर्वात् शाम्यतेः क्विप् । 'जमान्तस्योपधाया दीर्घः इत्यनेन दीर्घः ।' मो नो धातोः इति नः । नस्यासिद्धत्वान्नलोपो न । प्रशाम्यतीति प्रशान् ॥
(तत्त्वदी०)-अव इत्यपकृष्य तस्य व्यवस्थितत्वाश्रयणात् मस्थानिकस्य नस्य समेत्याशयेनाह न प्रशान इति ॥ प्रशान्तनोतीति ॥' शमु उपशमे ' इत्यस्मात् क्विपि 'अमान्तस्य क्वौ' इति दीर्घ — मो नो धातोः' इत्यनेन नत्वे रूपम् ॥
(शे चक् वा)नान्तस्य पदस्यावपरे शे वा चगागमो भवति ॥ भवाञ्छूरः-भवाञ्चरः-भवाञ्चशूरः-भवाञ्शूरः ॥ __ (सुबोधिनी)-शे चक वा ॥ न इत्यनुवर्तते । नान्तस्य पदस्य चक् स्यादा शे। पदस्येति किम् । दंशः॥शे इति किम् । भवांश्चिनोति ॥ चक् वा इत्यत्र 'वाक्ये तु सा विवक्षामपेक्षते' इत्युक्तत्वाजवाभावः ॥ भवान् शूर इत्यत्र चगागमस्य कित्त्वात् पूर्वान्तत्वेन 'चपाच्छः शः' इति:छत्वविकल्पः। पक्षे हसात्परस्य झसस्येति चलोपः। नकारस्यानुस्वारपरसवर्णी अपदान्तत्वात् । भवाञ्छूरः-भवाच्छूरः-भवाजच्शूर:भवाज्ञ शूरः॥ "अछौ अचछा जछशा अशाविति चतुष्टयम् । रूपाणामिह तुक्छत्वचलोपानां विकल्पनात् ॥" कुवैस्तिष्ठ । कुर्वज्ञच्छेते । इत्यत्रापदान्तनकारस्य स्थानेऽनुस्वारचुत्वाभ्यां परत्वात्माप्त णत्वं न। कस्मात अनन्ते इत्यन्तरङ्गे णत्वनिषेधे सति 'असिद्धं बहिरंगमन्तरंगे' इति परिभाषया बहिरंगयोः सक्चकोरसिद्धत्वात् ॥ तच्छास्त्रम् सञ्चशंभुरित्यादौ चोः कुरिति कुत्वमपिन । अन्तरंगे कुत्वे कर्तव्ये चुत्तचकारासिद्धत्वात् । कुत्वविधिस्तुवाग्भ्यां वक्ष्यतीत्यादावेकपदस्थे चवर्गे सावकाशः। 'चपाच्छ शः' अम्वयुक्ताच्छसादौ' इत्यादिनिर्देशात् ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |