Page Text
________________
(३२)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [प्रकृतिभावः] दर्थे क्रियायोगे मर्यादाभिविधौ च यः । एतमातं ङित विद्याद्वाक्यस्मरणयोरङित् ॥” इति ।। आ एवमिति ॥ पूर्वप्रक्रान्तवाक्यार्थस्यान्यथात्वद्योतकोऽयमाकारः । पूर्वमित्थं नामस्थाः इदानीं त्येवं मन्यसे इत्यर्थः ॥
(ओदन्तो निपातश्च ) अहो ईशाः । अहो आगताः ॥
(सुबोधिनी ) ओदन्तो निपातश्च ॥ ओदन्तो निपातः संधिं न प्रामोति ॥ निपातः किम् । देवोऽसि । ।
(तत्त्वदी.)-ओदन्त इति ॥ अत्र भाष्यम् । ओतश्च प्रतिषेधः। ओदन्तो निपात इत्यत्र च्च्यन्तस्य प्रतिषेधो वक्तव्यः । अनदः अदः अभवत् अदोऽभवत् । तिरोऽभवत् । इह यथा न स्यात् । स च वक्तव्यो न वक्तव्यः । लक्षणप्रतिपदोक्तयोः प्रतिपदोक्तस्य इत्येव भविष्यति एवमपि अगौ!ः समपद्यत गोऽभवत् । अत्र प्राप्नोति । एवं तर्हि गौणमुख्ययोमुख्य कार्यसंप्रत्यय इति । तद्यथा । गौरनुबध्यते इत्यत्र न वाहीकोऽनुबध्यते । च्च्यन्तस्य क्त्वाद्यन्तर्गतत्वेन निपातत्वाभावान्नेत्यपरे ॥ निपातः किम् । सुद्योऽयम् । यत्तु मनोरमायां निपातः किम् । देवोऽसि वायवायाहि इति प्रत्युदाहृतं तद्भाष्यविरोधादुपेक्ष्यम् ॥
(ओदन्तो धौ वेतौ) विष्णो इति-विष्णविति ॥ ( सुबोधिनी)-ओदन्तो धौ वेतौ ॥ संबोधननिमित्तक ओकारः संधि वा प्राप्नोति इतिशब्दे परे ॥ इतौ किम् पटोत्र ॥ धौ किम् । अहो इति ॥ प्रकृतिभावे विष्णो इति । पक्षे अवादेशः वोर्लोपशिति वलोपे विष्ण इति । पक्षे विष्णविति ॥
(तत्त्वदी० )-ओदन्तो धाविति ॥ अवैदिके इतौ बोध्यम् ॥धाविति किम् । नही इति । अत्र विकल्पो मा भूत् ।।
(यवृणामसवणे स्वरेऽसमासे पदान्ते वा ह्रस्वः) चक्रि अत्र चयत्र । मधु एतत्-मध्वेतत् । कर्तृ इदम्-कत्रिदम् ह्रस्वविधानसामर्थ्यान्न संधिः । समासे तु हर्यर्थः । पदान्ते किम् गौर्यो । (सुबोधिनी)-वृणामसवणे स्वरेऽसमासे पदान्ते वा हस्वः॥ इश्च उश्च आ च ते य्वरस्तेषां वृणाम् । असमासे पदान्ते स्थितानामिवर्गोवर्णऋवर्णानां प्रकृतिभावो ह्रस्वश्च वा भवत्यसवणे स्वरे परे ॥ ह्रस्वपक्षे चकि अत्र । प्रकृतिभावे चक्री अत्र । पक्षे यत्वम् । चयत्र । इह स्कोरिति कस्य लोपो न यत्वस्य बहिरङ्गपरिभाषयासिद्धत्वात्स्थानिवद्भावाच्च । हरेरथे इति हर्यर्थः समासत्वादत्र हस्वप्रकृतिभावी न ॥ (तत्त्वदी० )-रवृणामिति ॥ इश्व उश्च आ च य्वरस्तेषाम् ॥
(पदान्तानां समानानामृति लति च वा ह्रस्वः) ब्रह्म ऋषिः ब्रह्मर्षिः । दण्डि ऋषिः-दण्डयषिः । वधु ऋकारः-वध्वृकारः। होतृ ऋकारः-होतृलकारः-होतृकारः॥ पदान्तानां किम् । आर्छत् ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |