Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 42

(२६) सिद्धान्तचन्द्रिका।
[ स्वरसंधिः] (सुबोधिनी)-ओत्वौष्ठयोःसमासे वा। समासे अकारस्य लोपोवा स्यादोतुशब्दे ओष्ठशब्दे च परे ॥ बिम्बवदोष्ठौ यस्य स विम्बोष्ठः। स्थूलश्चासौ ओतुश्च स्थूलोतुः । 'ओतुर्विडालो मार्जारः' इत्यमरः ।। एकस्मिन्समासे इदं प्रवर्तते । तेनेह न । हेवृषलसुतौष्ठवणस्ते इति । पक्षे औत्वम्॥ओऔ औ॥आद्यौ सप्तम्यन्तौ प्रथमान्तोऽन्त्यः॥
(तत्त्वदी० )-ओत्वोष्ठयोरिति ॥ ओतुश्च ओष्ठश्च तौ तयोः । अत्र स्वराद्यदन्तत्वादोष्ठशब्दस्य पूर्वनिपाते न्याय्ये स्वराद्यदन्तम् इत्यस्यानित्यत्वज्ञापनायेदम् । स्थलोतुरिति॥ स्थूलश्चासौ ओतुश्च स तथा । ओतुर्मार्जारः ननु वृषलसुतौष्ठव्रणस्ते इत्यत्र कथं न टिलोपः स्यादिति चेत्सत्यम् । ओत्वोष्ठयोश्चैकत्र समासे स्थिताविदं बोध्यम् ॥
( एदोदादौ धातौ ) अवर्णान्तोपसर्गस्य लोपः॥ प्रेजते । उपोषति ।।
(सुबोधिनी )-एदोदादी धातौ ॥ अवर्णोऽन्ते यस्य स अवर्णान्तः अवर्णान्तश्चासौ उपसर्गश्च अवर्णान्तोपसर्गस्तस्य अवर्णान्तोपसर्गस्य लोपः स्यात् ॥ एच ओच्च एदोतौ एदोतावादौ यस्य स एदोदादिस्तस्मिन् एदोदादौ धातौ परे ॥ एज दीप्तौ कम्पने च । कम्पनार्थस्तु परस्मैपदी । प्रेजतीति । प्रेजते इति दीप्त्यर्थः॥
(तत्त्वदी० )-एदोदादाविति ॥ एच्च ओच्च एदोत् स आदिर्यस्य स तथा तस्मिन्॥ प्रेजत इति।एज दीप्तौ । न तु एज कम्पने भ्वादिः तस्य परस्मैपदित्वात् ॥ उपोषतीति॥उष दाहे।एदोदादिकं च कृत्रिममकृत्रिमं च ग्राह्य विशेषानुपादानात् एत्येधत्योरिति निषेधाज्ज्ञापनाच ॥
(एदोदादौ नामधातौ वा ) उपेडकीयति-उपैडकीयति । प्रोघीयति-प्रौघीयति ॥
(सुबोधिनी )-एदोदादौ नामधातौ वा ॥ अवर्णान्तोपसर्गस्य वा लोपः स्यात् । एदोदादी नामधातौ परे ॥ आत्मन एडकमिच्छतीत्येडकीयति । नानो यई चास्येति यः । आत्मन ओघमिच्छतीत्योघीयति ॥
(तत्त्वदी० )-उपेडकीयति इति ॥ एडकमिच्छति इति वाक्ये 'नाम्नो य ई चास्येति सूत्रेण यप्रत्ययेऽकारस्येकारादेशे रूपसिद्धिः । एवं प्रोघीयतीत्यादि ॥
( एत्येधत्योन ) उपैति । उपैधते ॥ (सुबोधिनी )-एत्येधत्योर्न ॥ अवर्णान्तोपसर्गस्य लोपो न भवति एतिश्च एधतिश्च इति एत्येधती तयोरेत्येधत्योः परतः ॥ संध्यक्षराद्योरेत्येधत्योरेव । तेनेह न। उपेतः मा भवान्प्रेदिधदिति ॥ प्रपूर्वस्य एधतेय॑न्तस्य लुङि परे अङि परे अङि लघाविति ह्रस्वे कृते पश्चाद् द्वित्वे मेट् इत्यडागमाभावे रूपम् ॥ (तत्त्वदी०)-एत्येधत्योरिति ॥ इण् गतौ । एध वृद्धौ ॥ (प्रस्यैष्यैषयोन ) एष्यः-एषः। प्रैष्यः-प्रेषः।प्रस्य किम् । अपेषः॥