Page Text
________________
(२२)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [स्वरसंधिः] (क्रयार्थे प्रसारितं कय्यम् ) क्रेयमन्यत् ॥
( सुबोधिनी)-क्रयार्थे प्रसारित क्रय्यम् ॥ द्रव्यविनिमयार्थेऽय निपात्यते । अत्र ग्राहका गृहीयुरिति बुद्धया हट्टे प्रसारित वस्तु क्रय्यम् । द्रव्यविनिमयाभाव तुक्रेतुं योग्यं क्रेयंक्रयणाहमित्यर्थः। डुक्रीज्'द्रव्यविनिमये इत्यस्मात्तव्यादयोऽहऽर्थे इति यः।
(तत्त्वदी० ) क्रयार्थे प्रसारितं क्रय्यमिति ॥ क्रेतारः क्रीणीयुरिति बुद्ध्या आपणे प्रसारित क्रय्यं क्रेयमन्यत् क्रयणाईमित्यर्थः ॥
( अक्षादेरूहिन्यादावरवक्तव्यः ) अक्षौहिणी सेना । प्रौढः । पौढिः । स्वैरम् । स्वैरी । स्वैरिणी ॥
(सुबोधिनी )-अक्षादेरूहिन्यादावरवक्तव्यः ॥ अक्षोदरक् स्यादूहिन्यादौ परतः॥ उहःसमूहोऽस्त्यस्याःसा ऊहिनीअक्षाणामूहिनीअक्षौहिणी। परिमाणविशेषविशिष्टा सेना । संज्ञायां णत्वम् । “सा सेनाऽक्षौहिणी नाम खागाष्टकदिक २१८७० गैजैः । रथैश्चे २१८७० भाद्धयस्विनैः ६५६१० पञ्चन्नैश्च पदातिभिः १०९३५०॥" प्रमाणमिति ॥ प्रौढः ।प्रौढिः । अर्थवद्ग्रहणे नानर्थकस्येति ऊढग्रहणे क्तान्तमेव गृह्यते न तु क्तवत्वन्तस्यैकदेशस्तेन प्रोढवानत्र नाक् । स्वैरम् । स्वेन ईरितुंशीलमस्येति स्वैरी। णिन्यन्तः । अथवा ईरणमीरो घअन्तः । ततो मत्वर्थीय इनिः । स्वैरिणी ईबन्तः ॥
(तत्त्वदी० )-अक्षादेरूहिन्यादाविति ॥ अक्ष प्र स्व इत्यक्षादयः । ऊहिनी ईर ईरिणीऊढ ऊढि ऊठ् इत्यूहिन्यादयः।अग्विधिसामर्थ्यादादौ सवर्णदी? न॥अक्षौहिणीति ॥ सेनाविशेषस्य संज्ञा । तथा हि । “अक्षौहिण्यामित्यधिकैः सप्तत्या ह्यष्टभिः शतैः। संयुक्तानि सहस्राणि गजानामेकविंशतिः ॥२१८७० ॥एवमेव रथानां तु संख्यानं कीर्तितं बुधैः२१८७०॥ पञ्चषष्टिसहस्राणि षट् शतानि दशैव तु ॥ संख्यातास्तुरगास्तविना रथतुरंगमैः ६५६१०।नृणां शतसहस्राणि सहस्राणि नवैव तु ॥ शतानि त्रीणि चान्यानि पञ्चाशत्तु पदातयः १०१३५०॥" सप्ततिसहिताष्टशताधिकैकविंशतिसहस्राणि प्रजाः। इयन्त एव रथाः। दशोत्तरषदृशताधिकानि पञ्चषष्टिसहस्राणि अश्वाः । पञ्चाशदुत्तरशतत्रयसहितं नवसहस्राधिकमेकलक्षं :पदातय इत्यक्षौहिणीलक्षणम् ॥
(य्वोर्लोपश वा पदान्ते ) पदान्ते स्थितानामयादीनां यकारवकारयोलॊपश् वा भवति ॥ त आगताः-तयागताः । पट इह--पटविह । हे सखयिति-हे सख इति । तस्मा इदम्-तस्मायिदम् । ता इह-ताविह ॥ लोपशि न संधिः । नलोपशि तु भवति छन्दसि च श्वादेरिति निर्देशात् ॥ दामोदरः ।राजाश्वः ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |