Page Text
________________
(३५०) सिद्धान्तचन्द्रिका। [द्विरुक्तप० ]
( तत्त्वदी० )-परवर्जन इति ॥ अत्र वाशब्दस्य व्यवस्थितत्वात्समासे न । तेन परि त्रिगर्त वृष्टो देव इत्यादौ न ॥
(उपर्यध्यसः सामीप्ये द्विः ) उपर्युपरि ग्रामम् । ग्रामस्योपरिष्टात्समपिदेश इत्यर्थः । अध्यधि सुखम् । सुखस्योपरिष्टात्समीपदेश इत्यर्थः ॥
(सुबोधिनी )-उपर्यध्यधसः सामीप्ये द्विः॥ सामीप्यार्थवाचिन एते दिः स्युः ॥ सामीप्यं प्रत्यासत्तिस्तच्च कालकृतं देशकृतं वा । कालकृतस्य सामीप्यस्योदाहरणमध्यधि सुखमिति । अन्यद्वयं देशकृतस्य सामीप्यस्योदाहरणम् ॥
(तत्त्वदी०)-उपरीति ॥ उपरि शिरसो घटं धारयतीत्यत्र तु औत्तराधर्यमात्रविवक्षणेन सामीप्याभावान्न द्वित्वम् ॥
( वाक्यादेः संबोधनस्यासूयासंमतिकोपकुत्सनभर्त्सनेषु ) असूयायामुदाहरणम् । सुन्दर सुन्दर वृथा ते सौन्दर्यम् ॥ संमतौ । देवदेव बन्योऽसि ॥ कोपे दुर्विनीत दुर्विनीत इदानी ज्ञास्यसि ॥ कुत्सने । धानुष्क धानुष्क वृथा ते धनुः ॥ भर्त्सने । चोर चोर घातयिष्यामि त्वाम् ॥ __ (सुबोधिनी )-वाक्यादेः संबोधनस्याऽसूयासंमतिकोपकुत्सनभर्सनेषु ॥ एष्वर्थेषु विद्यमानस्य वाक्यादिस्थितस्य संबोधनस्य द्वित्वं स्यात् ॥ ननु कोपासूयाभ्यां पृथक् कुत्सनभर्सनग्रहणमपार्थकम् । नाऽसूयां विना कुत्सयते नाप्यकुपितो भर्त्सयति । इति चेदत्राहुः । गुरवो हि हितैषित्वादकुपिता अपि भर्त्सनं कुर्वन्ति । विनाप्यमूयया कुत्सां कुर्वन्त्यतः पृथक् तयोनिर्देशः ॥ संमतिः पूजा ॥
(तत्त्वदी० )-वाक्यादेरिति ॥ वाक्यादेः संबोधनस्यासूयाद्यर्थेषु द्विरित्यर्थः । गुणेषु दोषारोपोऽसूया ॥
(द्विरुक्त एकशब्हो बहुव्रीहिवत् ) तेन विभक्तिलोपपुंवद्भावौ । एकैकमक्षरम् । एकैकयाऽऽहुत्या । इह पूर्वभागे पुंवद्भावादवग्रहे विशेषः । पदविभागोऽवग्रहः । एकैकया इत्यादौ विशेषः । एकैकस्मै देहि ॥
( सुबोधिनी )-द्विरुक्त एकशब्दो बहुव्रीहिवत् ॥ बहुव्रीहौ यत्कार्यमुक्तं तद् द्विरुक्ते एकशब्दे भवतीत्यर्थः ॥ बहुव्रीहिसमासवत्त्वात् समासप्रत्यययोरिति विभक्तिलोपः। पुंवदति पुंवद्भावश्च । एकमेकमित्यत्र दयाराप विभक्त्यो कि कृते बहुव्रीहिसमासवद्भावादेव कृत्तद्धितसमासाश्चेत्यमेन समुदायात्स्यायुत्पत्तिः । अन्तर
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |