Page Text
________________
(३४८) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र०] नीत्यर्थे एद्युस्प्रत्ययो निपातनात् । यस्येत्यलोपः। पूर्वस्मिन्नहनीति पूर्वेयुः।अन्यस्मिनहनीति अन्येयुः । अन्यतरास्मिन्नहनीति अन्यतरेयुः । इतरास्मन्नहनीति इतरेयुः। अपरस्मिन्नहनीति अपरेयुः।अधरस्मिन्नहनीति अधेरेयुः।उभयोरहोरिति उभयेयुः।उभयाद् युः प्रत्ययः । उभयद्यः॥ अयादिभ्यः सर्वादिबहुभ्यः प्रकारेऽर्थे वर्तमानेभ्यः स्वार्थे थाप्रत्ययः । सामान्यस्य भेदको विशेषः प्रकारः । यथा ॥ किमिदमेतद्भयः प्रकारेऽर्थे वर्तमानेभ्यः स्वार्थे थम्प्रत्ययः । थाप्रत्ययस्यापवादोयम् । केन प्रकारेण त्यदादेरित्यः । कथम् । अनेन प्रकारेण एतेन प्रकारेण वा इदमेतदोरित् । इत्थम् । अव्ययत्वाद्विभक्तेलक् सर्वत्र ।। इति विभक्तिनामकाः प्रत्ययाः॥दिगदेशकालवृत्तिभ्यो दिशि रूढेभ्यः शब्दभ्यः सप्तमीपञ्चमीप्रथमाविभक्त्यर्थेऽस्तात्प्रत्ययः । पूर्वाधरावरेभ्योऽस्प्रत्ययोऽपि । पुरअधावादेशाश्च । अस्तादसोः परयोः। पूर्वस्यां पूर्वस्याः पूर्वा वा दिक् पुरः। अम्प्रत्ययः। पुरस्तात् । अस्तात्प्रत्ययः । पूर्वशब्दादतस् प्रत्ययः पुरादेशश्च वा । पुरतः। ' स्यात्पुरः पुरतोऽग्रतः' इत्यमरः॥ 'पुरतः प्रथमें चाग्रे' इति विश्वश्च ॥ अधरस्याम् अधरस्या अधरा वा अधः। अस । अधस्तात । अस्तात् प्रत्ययः ॥ अवरस्याम् अवरस्याः अवरा वा अवः । अम् । अवस्तात् । अस्तात् । अवरस्यास्तात्परेऽव वा । अवस्तात् । अवरस्तात् ॥ एवं देशे काले च ॥ दिशि रूढेभ्यः किम् । ऐन्द्रयां वसति ॥ सप्तम्याद्यर्थे किम् । पूर्व ग्रामं गतः ॥ दिगादिवृत्तिभ्यः किम् । पूर्वस्मिन् गुरौ वसति ॥ दक्षिणोत्तराभ्यामतम् । अस्तात्प्रत्ययस्यापवादः । दक्षिणस्यां दक्षिणस्याः दक्षिणा वा दिक् दक्षिणतः । उत्तरस्याम् उत्तरस्याः उत्तरा वा उत्तरतः । अतम् ॥ पराऽवराभ्यामतस् वा । पक्षेऽस्तात् परस्यां परस्याः परा वा परतः। अवरस्याम् अवरस्याः अवरा वा अवरतः । अतम् । पक्षेऽस्तात् । परस्तात् । अवरस्तात् ॥ अञ्चत्यन्ताद् दिक्शब्दादस्तात्प्रत्ययस्य लुक । तद्धितलुकि स्त्रीप्रत्यययस्य लुग् वाच्यः। प्राच्यां प्राच्याः प्राची वा दिक प्राकू । उदक् ॥ एवं देशे काले च ॥ उर्ध्वशब्दाद् रिरिष्टात्प्रत्ययावस्ताद्विषये । ऊर्ध्वस्योपादेशश्च । ऊर्ध्वम् ऊवात् ऊों वेति उपरि । उपरिष्टाद्वा ॥ अपरशब्दात प्रत्ययोऽपरस्य पश्चादेशश्चास्ताद्विषये । अपरस्मिन् अपरस्मात् अपरो वेति पश्चात् ॥ उत्तराधरदक्षिणादात्प्रत्ययोऽस्ताद्विषये । उत्तरात् । अधरात्। दक्षिणात् । अदूरे वर्तमानेभ्यः उत्तराधरदक्षिणेभ्यः एनप्रत्ययो वा सप्तमीप्रथमाविभक्त्यर्थे । उत्तरस्मिन् उत्तरो वेति उत्तरेण । अधरस्मिन् अधरो वेति अधरेण । दक्षिणस्मिन् दक्षिणो वेति दक्षिणेन । पक्षे उत्तरात् अधरात् । दक्षिणात् । आत् प्रत्ययः ॥ उत्त
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |