Page Text
________________
(३४६) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप० ]
(सुबोधिनी)-संख्यापरिमाणाभ्यां वीप्सायाम् ॥ संख्यापरिमाणवाचककारकाभ्यां वीप्सायामर्थे शस् स्यात् ॥ दौराविति द्विशः॥ प्रस्थं प्रस्थामिति प्रस्थशः। मापं माषमिति माषशः॥ संख्यापरिमाणाभ्यां किम् । घटं घटं ददाति ॥ वीप्सायां किम् । द्वौ ददाति ॥ कारकात्किम् । द्वयोर्द्वयोः स्वामी ॥
(तत्त्वदी)-संख्यैकवचनाभ्या (परिमाणाभ्या ) मिति ॥ संख्या च एकवचनं च संख्यैकवचने ताभ्याम् । प्रस्थश इति ॥ प्रस्थं प्रस्थमित्यर्थः ॥ एकवचनग्रहणेन वृत्तावेकार्थता नियता । परिमाणशब्दा एव ग्राह्यास्तेनेह न । घटं घटमिति । घटादयो हि जातिशब्दा नैकार्था भवन्ति । जातियोगस्यैकानेकसाधारणत्वात् । केचित्तु कुण्डशो ददातीति प्रयुञ्जाना जातिशब्दभ्योऽपि मन्यन्ते । एकैकश इत्यादिप्रयोगास्तु प्रामादिका एव । शस्प्रत्ययेनैव वीप्सावगतः । स्वार्थिकशसा तु न क्षतिः । “ अवतानाममत्राणां जातिमात्रोपजीविनाम् । सहस्रशः समेतानां परिषत्त्वं न विद्यते ॥” इत्यत्र तु सहस्रं सहस्रं ये समवेतास्तेषामपि परिषत्त्वं नेत्यर्थः । इति समवायक्रियां प्रति सहस्रस्य कर्तृत्वं वीप्साऽस्त्येवेति ॥
(तयडयटौ संख्याया अवयवे ) द्वाववयवौ यस्य द्वितयम् । त्रितयम् । चतुष्टयम् । चतुष्टयी ।
(सुबोधिनी)-तयडयटौ संख्याया अवयवे ॥ अवयवे वर्तमाना या संख्या तदाचिनः प्रथमान्तात् षष्ठ्यर्थे तयडयटौ स्तः ॥ टकारःवित इतीवर्थः ॥ द्वितयम्॥ यस्येतीलोपः ॥ द्वयम् ॥ त्रयोऽवयवा यस्य त्रितयम् । त्रयम् ॥ उभावयवौ यस्य उभयम् । नित्यमत्रायट् ॥ चत्वारोऽवयवा यस्याः सा रेफस्य विसर्गे सत्वे षत्वे च ष्टुत्वम् । चतुष्टयी ॥
(तत्त्वदी०)-तयडयटाविति ॥ तयट् च अयट च तयडयटौ ॥ टित्त्वमीबर्थम्॥यत्तु प्राचा तयायटाविति पठितम् । यच्च तयाख्यातृभिर्वासुदेवादिभिरुक्तं द्वितयीत्यत्र नदादित्वा दीप । द्वयीत्यत्र तु टित्त्वादिति तत्रेपो द्विहेतुकत्वेन गौरवादुपेक्षितम् ॥ चतुष्टयमिति ॥ चत्वारोऽवयवा अस्येति विग्रहः । रेफस्य विसर्गे तस्य सत्वे षत्वे ष्टुत्वाद्रूपसिद्धिः ॥
(स्त्रीपुंसांभ्यां नानजी ) स्त्रियां भवः स्त्रैणः । पुंसि भवः पौंस्नः ।। ( सुबोधिनी)-स्त्रीपुंसाभ्यां ननौआभ्यामेतौ स्तः भवाद्यर्थे ॥ खैणः। संयोगान्तस्येति सलोपः । पौंस्नः। अथ विभक्तिनामकप्रत्यया उच्यन्ते । इह वक्ष्यमाणप्रत्ययानां विभक्तिसंज्ञा बोध्या ॥ इदम इश विभक्तौ । शित्त्वात्सर्वादेशः। इदम एतेती स्तो रथयोः । इशोऽपवादोऽयम् ॥ एतदः अश विभक्तो। एतद एतेती स्तो रथयोः । अशोऽपवादोऽयम् ॥ सर्वस्य सो वा दे॥ किमः कुः तहयोः॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |