Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 361

[तद्धितप्र०] टीकाद्वयोपेता। (३४५)
(एकादाकिनसहाये ) एकाकी ॥ (सुबोधिनी)-एकादाकिन्नसहाये ॥ असहायवाचिन एकशब्दादाकिन स्यात् ॥ 'यस्य लोपः' इत्यलोपः । एकाकी। कप्रत्ययोऽपि । एककः ॥
(क्रियाया आवृत्तौ कृत्वस् ) पञ्चकत्वः । सप्तकत्वः ॥ (सुबोधिनी )-क्रियाया आवृत्तौ कृत्वस् ॥ संख्यावाचिशब्दात् क्रियाया आवृत्तावर्थे कृत्वम् प्रत्ययः स्यात् ॥ पौनःपुन्येन गणनमावृत्तिः । पञ्च वारान् पञ्चकृत्वः । सप्तवारान सप्तकृत्वः। क्त्वाद्यन्तं चेत्यव्ययत्वाद्विभक्तेलृक् । वारशब्दस्य क्रियोत्पत्त्याधारकालवाचित्वात्कालाध्वनोरिति द्वितीया । संख्यायाः किम् । भूरि वारान् भुङ्क्ते। भूरिशब्दस्य लौकिकसंख्यावाचित्वेऽपि नेह ग्रहणम् ॥
(द्वित्रिचतुर्थ्यःमः) द्विः । त्रिः । चतुः॥ ' (सुबोधिनी)-द्वित्रिचतुर्यः सुः॥ एभ्यः सुप्रत्ययः स्यात् क्रियाया आवृत्ती गणने ॥ उकार उच्चारणार्थः। कृत्वसोऽपवादोऽयम् ॥ द्वौ वारों द्विः॥ त्रीन् वारान् त्रिः ॥ चतुरो वारानिति रात्सस्येति स्लोपः । चतुः । क्तवाद्यन्तं चत्यव्ययत्वाद्विभक्लृक् ॥ बहोर्वा धाऽऽसन्नकाले । पक्षे कृत्वस् । बहुधा बहुकृत्वो वा दिवसस्य भुङ्क्ते ॥ आसन्नकाले किम् । बहुकृत्वो मासस्य भुङ्क्ते ॥ दिवसस्यति संबन्धे षष्ठी॥
(एकस्य सकृदादेशश्च ) एकवारं सकत् ॥ (सुबोधिनी)-एकस्य सकृदादेशश्च ॥ एकशब्दस्य स्थाने सकृदित्यादेशः स्याञ्चात्सुप्रत्ययः संयोगान्तस्येति सुलोपः।गुरुत्वात्सर्वस्यादेशः एकवारमिति सकृत्॥
(बह्वल्पार्थात्कारकाच्छम्) बहुशः । अल्पशः ॥ (सुबोधिनी)-बबल्पार्थात्कारकाच्छम् ॥ बहु चाल्पं च बह्वल्पे बह्वल्पे अर्थों यस्य तद्भवल्पार्थं तस्माद्भवल्पार्थात् कारकात् शस् स्यात् ॥ बहुभ्य इति बहुशः । अल्पेभ्य इत्यल्पशः । दानपात्रे चतुर्थी ॥ बह्वल्पार्थात्किम् । गां ददाति ॥ अर्थग्रहणात्पर्यायेभ्यो विशेषेभ्यश्च शस् । भूरिशो ददाति । त्रिशः ॥ कारकात्किम् । बहूनां स्वामी । अल्पानां स्वामी ॥ (तत्त्वदी० )-कारकादिति ॥ तेन बहूनां स्वामीत्यत्र न ॥
( संख्यापरिमाणाभ्यां वीप्सायाम् ) द्वौ द्वौ इति द्विशो ददाति । प्रस्थशः । माषशः ॥
१ संख्यैकवचनाभ्याभिति पाठान्तरम् ।