Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 336

(३२०) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र० ]
(तत्त्वदी० )-बहोरिति ॥ बहोरिति पञ्चम्यन्तम् । ततश्च पञ्चमीनिर्दिष्टत्वालोप इवर्णस्यैवेत्याशयेनेवर्णस्येत्युक्तम् । पुनर्ग्रहणात् बहोभूस्थानित्वम् ॥
( स्तेनायो नलोपश्च ) स्तेनस्य कर्म भावो वा स्तेयम् ॥ (सुबोधिनी )-स्तेनाद्यो नलोपश्च ॥ स्तेनशब्दाद्यप्रत्ययः स्याद्भावे कर्मणि चार्थे नलोपश्च ॥ स्तेन चौर्ये । पचायः। स्तेयं चौर्यम् ॥
(समूहेऽर्थेऽपि ) मयूराणां समूहो मायूरम् । काकम् । क्षेत्रम् । कैदारिकम् । गाणिक्यम् । तद्धितयस्वरयोः पुंवत् । हास्तिकम् । गार्भिणम् । ग्रामता । जनता । बन्धुता । पाश्या । वात्या। खल्या । गव्या। वाद्धकम् । कैदार्यम् । कावचिकम् । ब्राह्मण्यम् । वाडव्यम् । माणव्यम् । गजता । सहायता॥
(सुबोधिनी)-समूहेऽर्थेपि ॥ समूहेऽथेपि अणादयः प्रत्ययाः स्युः ॥ मयूराणां समूहः अण । मायूरम् ॥ काकानां समूहः काकम् ॥ क्षेत्राणां समूहः क्षेत्रम् ॥ केदाराणां समूहः। इकः। णितो वेति णित्वावृद्धिः । कैदारिकम् । गणिकानां समूहः । यण गाणिक्यम् ॥ हस्तिनां समूहः । इकः । नो वेति टिलोपः।हास्तिकम् । गर्भिणीनां समूहोऽण । यस्य लोप इति लोपः । गाभिणम् नो वेति टिलोपाऽभावोऽत्र ।। ग्रामाणां समूहः । तः । ग्रामता ॥ जनानां समूहो जनता ॥ बन्धूनां समूहो बन्धुता ॥ पाशानां समूहः । यण् । पाश्या ॥ वातानां समूहो वात्या ॥ खलानां समूहः खल्या । णितो वेति न वृद्धिः ॥ गवां समूह गव्या । 'वोऽन् यस्वरे' इत्यत् ॥ वृद्धानां समूहः। कः ।णितो वेति णित्वावृद्धिः।वार्धकम्॥केदाराणां समूहः। यण । कैदार्यम् ॥ कवचिनां समूहः । इकः । कावचिकम् ॥ ब्राह्मणानां समूहः । यण । ब्राह्मण्यम् ॥ वाडवानां समूहो वाडव्यम् ॥ माणवानां समूहो माणव्यम् ॥ गजानां समूहः। तः। गजता ॥ सहायानां समूहः सहायता॥
(तत्त्वदी० )-पाश्येति ॥ पाशानां समूह इति विग्रहः । स्त्रीत्व लोकात् ॥ (पर्खा कण) पश्नां समूहः पार्श्वम् । साक्तुकम् । धैनुकम् । रथ्या ॥
( सुबोधिनी )--पर्वा ड्वण ॥ पशुशब्दात् ड्वण् प्रत्ययः स्यात् समूहे । डित्त्वाटिलोपः ॥ पशूनां समूहः पार्श्वम् ॥ सक्तूनां समूहः साक्तकम् ॥ धेनूनां समूहः धेनुकम् ॥ रथानां समूहः । यण् । णितो वेति न वृद्धिः । रथ्या॥ (तत्त्वदी० )-पार्थमिति ।। डित्त्वाहिलोपः ॥