Page Text
________________
(२९४) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र०] पूर्वनिपातनार्थमिदम् ।। उपमेयं व्याघ्रादिभिः सामान्याप्रयोगे समस्यते । विशेष्यस्य पूर्वनिपातनार्थमिदम् । पुरुषो व्याघ्र इव शूर इत्यर्थः ॥ सुबोधिन्यांसमासप्रक्रिया ।। (तत्त्वदी०)-श्रीविद्यानगरस्थायिलोकेशकरशर्मणा । कृतायामिह टीकायां समासविवृति
गंता ॥ इति तत्त्वदीपिकायां समासप्रक्रिया ॥
अथ तद्धितप्रक्रिया। (अपत्येऽण् ) नाम्नोऽपत्येऽर्थेऽण् प्रत्ययः । (सुबोधिनी)-अथ तद्धितो निरूप्यते ॥ तेभ्यः स्याद्यन्तपदेभ्यो हितस्तद्धितः। विभक्त्यन्तनाम्न एव तद्वितोत्पत्तिर्भवतीत्यर्थः ॥ अपत्येण । षष्ठयन्तानाम्नोऽण प्रत्ययो भवति अन्वये सत्यपत्यार्थे । अन्वयस्तु एकार्थीभाव एव वृत्तौ । वाक्यं तु व्यपेक्षालक्षणः । “आत्मजस्तनयः सूनुः सुतः पुत्रः स्त्रियां त्वमी । आहुर्दुहितरं सर्वेऽपत्यं तोकं तयोः समे" इत्यमरः ॥ ___ (तत्त्वदी०)-अपत्येऽणिति ॥ अत्र प्रकरणादिनाऽपत्यान्वयस्यासंभवात्परिशेषाद्वा नामलाभः । नाम्नोऽण इति ॥ अतः षष्ठयन्तस्यैवापत्यवद्भावसंबन्धे षष्ठया एवोचितत्वात् ॥
(आदिस्वरस्य णिति च वृद्धिः ) स्वराणां मध्ये य आदिस्वरस्तस्य वृद्धिनिति णिति च तद्धिते ॥
(सुबोधिनी)-आदिस्वरस्य णिति च वृद्धिः॥ स्वरेषु आदिः आदिस्वरः। निर्झरणार्थसप्तम्या समासः । क्वचिदमाद्यन्तस्य परत्वमिति परनिपातः । निद्धारणषष्ट्या तु न समासः निर्धारणे या षष्ठीति निषेधात् । यद्वा 'वोऽव्यस्वरे' इत्यतः 'स्वरे' इत्यनुवर्त्य तच्च जातावेकवचनं निर्धारणसप्तम्यन्तम् । तथा च स्वरेषु य आदिस्वरस्तस्य वृद्धिरिति व्याख्याने आदिश्चासौ स्वरश्चेति कर्मधारयः। न च ण च णौ तौ इतौ यस्य स णित् तस्मिन् णिति । प्रकरणात्तद्धिते इति लभ्यते । इच्छब्दस्तु प्रत्येकं संबध्यते द्वन्दान्ते श्रूयमाणत्वात् ॥
(तत्त्वदी० )-आदिस्वरस्य णिति च वृद्धिरिति । अत्र स्वराणाम् आदिः आदिस्वरः । स्वरेषु वा। निर्धारणार्थया षष्ठया सप्तम्या वा समासः । कचिदमाद्यन्तस्य परत्वस्येदमपि ज्ञापकम् । निर्धारणं च सजातीयापेक्षम् । तेन स्वर एव गृह्यते न तु हस इति लघुभाष्ये । अत्रेदमवधेयम् । निर्धारणषष्ट्या समास इति तावत् व्याहतम् । तथाहि। क्वचिषष्ठी न समस्यत इत्युक्तत्वात् । क्वचित्पदेन ग्रन्थान्तरोक्तनिरिणादिलाभात् । न निर्धारण इति । पाणिनिसूत्रमेवात्रार्थेऽनुकूलमिति । तस्मात्सप्तम्यन्तेन समासः । कर्मधारयो वा । कर्मधारये च
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |