Page Text
________________
(२८२) सिद्धान्तचन्द्रिका। [ समासप्र.] पुच्छमस्य स शुनःपुच्छः । शुन इव लाशूलमस्य स शुनोलागूलः । बहुव्रीहयस्त्रयोऽप्यमी ऋषिविशेषाणां संज्ञाः ॥ इत्यलुक् समासः॥
(तत्त्वदी.)-अलुक् क्वचिदिति ॥ समासप्रत्यययोरित्यस्यापवादः ॥ कृच्छ्रान्मुक्त इत्यस्य पक्षे सिद्धत्वेऽपि कृच्छ्रमुक्तमित्यनिष्टापत्तिवारणायेदमावश्यकम् ॥ हृदिस्पृगिति ॥ हृदयं स्पृशतीति विग्रहः । कर्मणोऽधिकरणत्वविवक्षायां सप्तमी ॥ आमुष्यकुलिकेति ॥ असुष्य कुलस्य भावः । एवममुष्य पुत्रस्य भाव इत्यपि ॥ देवानांप्रिय इति ॥ मूर्खा हि देवानां प्रीतिं जनयन्ति देवपशुत्वात् ॥ शुनःशेप इति ।। शुन इव शेपमस्येति विग्रहः । एवं पुच्छलाङ्गुलाभ्यामपि बहुव्रीहिः । ऋषिविशेषाणामेताः संज्ञाः ॥
(तरतमरूपकल्पचेल वगोत्रमतहतेष्ठ ईबन्तस्यानेकस्वरस्य बस्वो भाषितपुंस्कस्य ) ब्राह्मणितरा । ब्राह्मणितमा । ब्राह्मणिरूपा । ब्राह्मणिकल्पा । ब्राह्मणिचेली ॥
(सुबोधिनी)-तरतमरूपकल्पचेलअवगोत्रमतहतेषु ईबन्तस्यानेकस्वरस्य द्वस्वो भाषितपुंस्कस्य ॥ अतिशयेन ब्राह्मणीति ब्राह्मणितरा । ब्राह्मणितमा। तरतमचरडिति पुंवद्भावो न । जातिवाचिनः स्त्रीप्रत्ययान्तस्य नेति निषेधात् । 'तरतमेयस्विष्ठाः प्रकर्षे' इति तरतमौ । प्रशस्ता ब्राह्मणीति ब्राह्माणरूपा । प्रशंसायामिति रूपः ॥ ईषन्यूना ब्राह्मणीति ब्राह्मणिकल्पा । ईषदसमाप्तौ कल्पेति कल्पप्रत्ययः ॥ चेलडादीनि वृत्तिविषये समासादौ कुत्सनवाचीनि सन्ति । कुत्सिता ब्राह्मणी । ष्टवित इतीप् । ब्राह्मणिचेली ॥ उक्तपुंस्कस्योत किम् । आमलकीतरा। कुवलीतरा । आमलकीकुवलीशब्दौ वृक्षे नित्यस्त्रीलिङ्गौ ॥
(अनीबन्तस्य स्त्रीप्रत्ययान्तस्येबन्तस्यैकस्वरस्य वा ह्रस्वस्तरादौ ) ब्रह्मबन्धूतरा--ब्रह्मबन्धुतरा । स्वीतरा--स्त्रितरा ॥
(सुबोधिनी )-अनीबन्तस्य स्त्रीप्रत्ययान्तस्य ईबन्तस्यैकस्वरस्य वा द्वस्वस्तरादौ ॥ अनीबन्तस्य स्त्रीप्रत्ययान्तस्य वा ह्रस्वः एकस्वरस्य ईबन्तस्य च वा हस्वो भवति तरतमरूपकल्पचेलड्ब्रुवगोत्रमतहतेषु परेषु ॥ उत ऊरित्यूप्रययः । अतिशयेन ब्रह्मबन्धूरिति तरतमयस्विष्टा इति तरप्रत्ययः ब्रह्मवन्धूतरा ॥ .
(त्रितः परस्य वा, विदुषितरा--विद्वत्तरा । भवतितरा--भवत्तरा । पचतितरा--पचत्तरा॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |