Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 281

[ समापप्र• 1
टीकाद्वयोपेता ।
(२६५)
( सुबोधिनी ) - शसि बह्वल्पार्थस्य पुंवत् ॥ बह्वल्पार्थस्य स्त्रीप्रत्ययान्तस्य पुंवद्भावो भवति शसि । बह्नीभ्य इति बहुशः । अल्पाभ्य इत्यल्पशः । बह्वल्पार्था - 11 त्कारकादिति शम् ॥
1
( त्वतलोर्गुणवचनस्य ) शुक्लाया भावः शुक्लत्वम् । शुक्लता ॥ (सुबोधिनी )--त्वतलोर्गुणवचनस्य ॥ गुणवचनस्य शब्दस्य पुंवद्भावो भवति त्वतलोः परयोः ॥
(तत्त्वदी०) --त्वतलो गुणवचनस्येति ॥ गुणवचनस्येति किम् । कर्व्यां भावः कर्त्रीत्वम् ॥ ( कुक्कुटचादीनामण्डादिषु ) कुक्कुटचा अण्डं कुक्कुटाण्डम् । मृगपदम् । मृगक्षीरम् । काकशावः ॥
(सुबोधिनी) - कुक्कुटचादीनामण्डादिषु ॥ कुक्कुय्यादीनां पुंवद्भावो भवत्यण्डादिषु परतः ॥ कुक्कुट्या अण्डमिति कुक्कुटाण्डम् । मृग्याः पदमिति मृगपदम् । मृग्याः क्षीरमिति मृगक्षीरम् । काक्याः शावः इति काकशावः ॥
( सर्वादेः समासादौ पुंवत् ) दक्षिणस्याः पूर्वस्याश्च अन्तरालं मध्ये या दिकू सा दक्षिणपूर्वा ॥ सर्वा प्रधानमस्येति सर्वमयः । सर्वा करोति सर्वकरः ॥
(सुबोधिनी) - सर्वादेः समासादौ पुंवत् ॥ सर्वादेर्गणस्य पुंवद्भावो भवति समासादी | आदिशब्दात् कृत्तद्वितयङाद्यन्तधातुषु च ॥ समासे यथा । दक्षिणस्याः पूर्वस्याश्च दिशोर्मध्ये या दिक् सा दक्षिणपूर्वा ॥ तद्धिते यथा । सर्वा प्रधानमस्येति प्राचुर्यविकारप्राधान्यादिषु मयडिति मयट् । सर्वमयः ॥ कृति यथा । सर्वां करोतीति सर्वकरः । इखखीति खः । खिति पदस्येति मुम् ॥ यङाद्यन्तधातुषु यथा । सर्वामिच्छतीति काम्यश्चेति काम्यप्रत्ययः । सर्वकाम्यः ॥
(तत्त्वदी ० ) - समासादाविति ॥ समासादिवृत्तावित्यर्थः । तथा च कृत्तद्धितसमासैकशेषधातुसंज्ञाप्रयोजकप्रत्ययेष्वित्यर्थः ॥
( यक्ष्मानिनोः पुंवत् ) एनीवाचरति एतायते । दर्शनीयां मन्यते दर्शनीयमानी चैत्रः ॥
(सुबोधिनी) - यमानिनोः पुंवत् ॥ एतयोः परतः स्त्रीलिंगस्य पुंवद्भवतेि ॥ नवचरतीति कर्तुर्यडति यङि ईपो निवृत्तौ तन्निमित्तकस्य नत्वस्यापि निवृत्तिः ।