Page Text
________________
[ समासप्र० ] टीकाद्वयोपेता।
(२५३) वादिणः क्तः ॥ गेहेनर्दी । 'नर्द शब्दे।' अस्माण्णिानिः । सप्तम्या अलुगत्र । एषां समासान्तरे प्रवेशो न भवतीत्यर्थः ॥
(तत्त्वदी०)-पात्रेसमिता इति ॥ भोजनसमय एव संगता न तु कार्यकाल इत्यर्थः । अत्र सप्तम्या अलुक् ॥
(नत्रि) ननि पूर्वपदे सति योऽन्वयः स तत्पुरुषसंज्ञः समासो भवति ॥ (सुबोधिनी )-नजि ॥ द्वौ नौ प्रसज्यपर्युदासार्थको। पर्युदासार्थकस्य नत्र एकार्थीभाव समासः। व्यपेक्षायांतु वाक्यमेव भवति । प्रसज्यप्रतिषेधार्थस्य तु क्रिययैवान्वयो न नाम्ना। अनन्वयेऽपि क्वापि नाम्रा समासः। इण तन्यकर्तरीति ज्ञापकात् । कर्तरि न भवतीति तदर्थः। तेनासूर्यपश्या राजदारा इत्यादि सिद्धम् । तदन्यतविरुद्धतदभावा इति त्रयो नोर्थाः। "तत्सादृश्यमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता॥ अप्राशस्त्यं विरोधश्च नर्थाः षट प्रकीर्तिताः॥१॥” इति केचित् । यथा। अब्राह्मणः।अपापम् । अनश्वः । अनुदरा कन्या । अपशवः । अधर्मः । नइसमासो हि अर्थाभावेऽव्ययीभावेन सह विकल्प्यते । अद्रुतायामसंहितमिति वार्तिकप्रयोगात् ॥
(तत्त्वदी० )-नजीति ॥ पर्युदासप्रसज्यार्थत्वेन नो द्विविधत्वात्पर्युदासार्थस्योत्तरपदेनान्वयात्समासः। व्यपेक्षायां वाक्यमपि । प्रसज्यार्थस्य तु क्रिययैवान्वयादुत्तरपदेनान्वयाभावान समासः ॥ नन्वेवमसूर्यपश्यानि मुखानीत्यादौ कथं समास इति चेत्सत्यम् । इण् तन्यकर्तरीत्यत्र हि नहि कर्तरीत्यर्थात्प्रसज्यार्थस्य समासदर्शनादनन्वयेऽपि क्वचित्समासः ॥
(ना) समासे नञो नस्यादेशः ॥ धर्मविरुद्धोऽधर्मः । ज्ञानविरुद्धमज्ञानम् । संशयस्यासंभवोऽसंशयः ॥
( सुबोधिनी)-ना ॥ न अ इति च्छेदः ॥ आख्तातान्ते परेऽपि समासे नजो नकारस्याऽदादेशो भवति निन्दार्थे ॥ अपचसि त्वं जाल्म । कुत्सितं पचसीत्यर्थः ॥
(तत्त्वदी० )-ना इति ॥ न अ इति च्छेदः ॥ अत्र नजीत्यनुवर्तते इत्याह-नञ इति।। ञकारस्यानुबन्धत्वादकारस्याकारादेशे प्रयोजनाभावात्सर्वादेशः । नञ्समासस्तु प्रतिपदोक्तोऽपि नानुवर्तते। अविघ्नमित्याद्यव्ययीभावेऽविद्य इत्यादिबहुव्रीहौ चाव्याप्तेः।परिभाषायास्त्वनित्यत्वात्।।
(अन्स्वरे) समासे नत्रो नस्याऽन् स्यात्स्वर ॥ अश्वादन्योऽनश्वः॥ (सुबोधिनी )-अन्स्वरे ॥ अनश्व इत्यत्र झ्नो ह्रस्वादिति द्वित्वं तु न अनपीति निर्देशात् ॥
( तत्त्वदी० )-अनश्व इति ॥ अनपीत्यादिलिङ्गात् झ्नो ह्रस्वादिति द्वित्वं न ।
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |