Page Text
________________
( ३५४ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ समासप्र०
1
( निरनुबन्धकस्य तु नानौ ) नाकः । नक्षत्रम् | नक्रः । नास
त्यौ । नैकधा ॥
( सुबोधिनी) - निरनुबन्धकस्य तु नानौ ॥ निरनुबन्धकस्य अश्व अन् च आनौ तौ न भवतः । सानुबन्धकस्य तु भवत इत्यर्थः ॥ नम्राणून पान्नवेदाना सत्यानमुचिनकुलनखनपुंसकनक्षत्रनक्रनाकनैकधाशब्देषु नशब्देन समासः । न भाजते इति नभ्राट् किवन्तः ॥ न पातीति नपात् । शत्रन्तः ॥ न वेत्तीति नवेदाः । असुप्रत्ययान्तः ॥ सत्सु साधव इति सत्याः । ण्यप्रत्ययः । न सत्या असत्याः । न असत्याः नासत्याः ॥ न मुञ्चतीति नमुचिः । नाम्युपधात्किरिति किः ॥ न कुलमस्येति नकुलः ॥ न खं छिद्रमस्येति नखः ॥ न स्त्रीपुंसौ इति नपुंसकः । स्त्रीपुंसयोः पुंसकभावो निपातनात् ॥ न क्षरतीति नक्षत्रम् । 'क्षर संचलने ।' भ्वादि: । निवासगत्योस्तुदादिः । अनयोः क्षत्रमिति निपात्यते । न कामतीति नः । डप्रत्ययः ॥ न अकमस्मिन्निति नाकः ॥ न एकधा नैकधा ॥ इति तत्पुरुषः ॥
ין
( तत्वदी ० ) - निरनुबन्धकस्येति ॥ निर्गतोऽनुबन्धो यस्येति निरनुबन्धकः । तस्येत्यर्थः । लक्ष्यानुसाराच्च व्यवस्था । तस्य समासो नित्यः ॥ इति तत्पुरुषः ॥
( चार्थे द्वन्द्वः) समुच्चयान्वाचयेतरेतरयोगसमाहाराश्वार्थाः ॥ तत्रेश्वरं गुरुं च भजस्वेति प्रत्येकमेकक्रियाभिसंबन्धः समुच्चयः ॥ बटो भिक्षामट गां चानयेति क्रमेण क्रियाद्वय संबन्धोऽन्वाचयः || मिलितयोरेकत्रान्वय इतरेतरयोगः ॥ संहतिः समाहारः । तत्राद्ययोर्न समासोऽस्त्यनन्वयात् ॥
(सुबोधिनी ) - चार्थे द्वन्द्वः ॥ चस्यार्थश्चार्थः । जातावेकवचनम् । चार्थाश्चत्वारः । प्रत्येकमेकक्रियाभिसंबन्धः समुच्चयः । एकमेकं प्रतीति प्रत्येकम् । परस्परं निरपेक्षस्यानेकस्यैकक्रियायामन्वय इत्यर्थः । त्वमीश्वरं गुरुं च भजस्वेत्यत्र भजनक्रियायाम् ईश्वरवः प्रत्येकं संबन्धात्समुच्चयः । एकक्रियायामित्युपलक्षणम् । तेन परस्परनिरपेक्षस्यानेकस्यैकस्मिन् संबन्धिन्यन्वयः समुच्चय इत्यर्थः । राज्ञो गजश्चाश्वश्वा द्रव्ये द्रव्ययोः समुच्चयः । पटः शुक्लो रक्तश्चात्र द्रव्ये गुणयोः समुच्चयः । रक्तः पटः कम्बलश्चात्र गुणे द्रव्ययोः समुच्चयः । अनेके एकस्मिन्समुच्चीयते इति समुच्चयः ॥ क्रमेण क्रियाद्वयसंबन्धोऽन्वाचयः । परस्परनिरपेक्षस्यानेकस्य क्रियाइयेऽन्वयोऽन्वाचयः । यदैकस्यप्राधान्यात् तदनुरोधेन त्वितरदन्वाचीयते तदाऽन्वाचयः । यथा । भिक्षाट गां चानयेत्यत्र भिक्षाटनस्य प्रतानता गवानयनस्य त्वानुषङ्गिकता मिलितयोर्मिलितानां वैकक्रियान्वय इतरेतरयोगः । परस्परसापेक्षकस्यानेकस्यैकक्रि
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |