Page Text
________________
(२४६) सिद्धान्तचन्द्रिका।
[ समासप्र०] इत्यमरः ॥ शाकस्य लेश इति शाकप्रति ॥ अक्षशलाकासंख्याः परिणा नित्यंसमस्यन्ते । द्यूतव्यवहारे पराजये एवार्थे । अक्षण विपरीतं वृत्तमिति अक्षपरि । पूर्व यथा वृत्तं तथा न वृत्तमित्यर्थः ॥ शलाकया विपरीतं वृत्तमिति शलाकापरि ॥ एकेन विपरीतं वृत्तमिति एकपरि । एते नित्यसमासाः ॥
(वचिद्वा) अपविष्णोः। अपविष्णु । परिविष्णोः । परिविष्णु । बहिर्वनात् बहिर्वनम् । प्राग्वनात् प्राग्वनम् । आमुक्तेः आमुक्ति । आयमिम् अन्यग्नि । प्रत्यग्निम् प्रत्यग्नि । वनस्य समीपमुपवनम् । गंगामनु अनुगंगम् । तिष्ठन्ति गावा यस्मिन्काले स तिष्ठद्गु ॥ आयतीगवम् । पारे गंगायाः पारेगंगम् ।मध्ये गंगायाः मध्यंगंगम् ॥ इत्यादयो निपात्याः। खले यवा यस्मिन् काले खलेयवम् । द्वौ मुनीवंश्यौ द्विमुनि । त्रिमुनि व्याकरणस्य । सप्त गंगाः समाहृताः सप्तगंगम् । द्वियमुनम् ॥
(सुबोधिनी)-अथ वैकल्पिकाः समासाः ॥ क्वचिद्वा ॥ अपपरिवहिरञ्चूत्तरपदाः पञ्चम्या सह समस्यन्ते वा ॥ अपपरी वर्जनार्थको ग्राह्यौ ॥ बहियोगे तु ऋते. आदित्वात् पञ्चमी सा सर्वत्र न । करस्य करभो बहिः” इत्यमरोक्तः ॥ अञ्चधातुरुत्तरपदं यस्य सोऽञ्चुत्तरपदः । यथा । प्राग्वनमिति ॥ मर्यादाभिविध्यर्थकाङ् पञ्चम्यन्तेन वा समस्यते । आमुक्ति संसारः । आबालं हरिभाक्तिः॥ अभिप्रती आभिमुख्यार्थको चिह्नवाचिना सह वा समस्येते । अभ्यानि शलभाः पतन्ति । अत्र लक्ष्यलक्षणभावे विनादित्वात् द्वितीया ॥ दैर्घ्यसमीपार्थकोऽनुश्चिगवाचिना षष्ठयन्तेन सह वा समस्यते । वनस्य समीपमिति अनुवनम् अशनिर्गतः । लक्षणभूतस्य वनस्य समीपं गत इत्यर्थः ॥ गङ्गाया अनु इति अनुगङ्गं सेन।। गङ्गादैर्घ्यसदृशदैयोपल. क्षितेत्यर्थः ॥ समामाभावे गङ्गामनु । विनादित्वात् द्वितीयैव । समासे तु विध्यर्थत्वाषष्ठी तिष्ठन्ति गावो यस्मिन्काले स तिष्ठद्ध दोहनकालः । गोरिति ह्रस्वः। निपातनाच्छतृप्रत्ययः ॥ आयन्त्यो गावो यस्मिन्काले स आयतीगवं सन्ध्या । निपातनाट्टप्रत्यमः वोऽवित्यव् पुंवद्भावाभावश्च ॥खले यवा यस्मिन् काले स खलेयवम् । सप्तम्या अलुग् निपातनात् । इह बहुव्रीहि विषये अव्ययीभावः ॥ पारमध्य. शब्दौ षष्ठयन्तेन वा समस्येते एदन्तत्वं चानयोनिपात्यते । गङ्गायाः परमिति पारेगङ्गम् । गङ्गाया मध्यामति मध्येगङ्गम् । पक्षे षष्ठीतत्पुरुषोऽपि । गङ्गाया पारमिति गङ्गापारम् । एवं गङ्गामध्यम् । वाक्यमाप । गङ्गायाः पारम् । गङ्गाया मध्यमिति । बंश्यवाचिना सह संख्या वा समस्यते । वंशः संतानः स द्विविधो विद्यया जन्मना च । तत्र भवो वंश्यः । द्वौ मुनी वंश्यो पाणिनिकात्यायनाविति द्विमुनि । त्रयो
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |