Siddhant Chandrika Purvarddham

SR No.: 002369
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas
Publication Year: 1800
Total Pages: 372
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 249

[ विभक्त्याः ] टीकाद्वयोपेता।
(२३३) (तादर्थं चतुर्थी ) संयमाय श्रुतं धत्ते नरो धर्माय संयमम् । धर्म मोक्षाय मेधावी धनं दानाय भुक्तये ॥
(सुबोधिनी )-पुनश्चतुर्थीमाह ॥ तादर्णं चतुर्थी ॥ तस्मै कार्यायेदं तदर्थं तदथेस्य भावस्तादर्थ्यम् । भावे तत्वयण इति यण् । कृत्तद्धितसमातेभ्यः संबन्धाभिधानं भावप्रत्ययेनेति सिद्धान्तस्ततो यणप्रत्ययेन संबन्धः उच्यते । स च संबन्धोऽनेकधा न तु कार्यकारणभाव एव । तेन ब्राह्मणाय दधीत्यादौ चतुर्थी सिद्धयति । मैत्रः श्रुतं शास्त्रं धत्ते । कस्मै संयमाय । संयमं धत्ते । कस्मै धर्माय । मेधास्ति यस्य स मेधावी बुद्धिमान् धर्म धत्ते । कस्मै मोक्षाय । धनं धत्ते । कस्मै दानाय त्यागाय भुक्तये भोगाय चेति ॥
(तत्त्वदी० )-तादर्थ्य इति ॥ तस्मै कार्यायेदं तदर्थ कारणम् । तस्य भावस्तादर्थ्यम् । जननोपकारकत्वरूपः संबन्धोऽभिधीयते । उपकारकत्वं चानेकधा । तेन विप्राय मध्वित्यादावपि भवति ॥
(तुमोऽप्रयुक्तस्य कर्मणि ) फलेभ्यो याति ॥ (सुबोधिनी )-तुमोऽप्रयुक्तस्य कर्मणि ॥ क्रियावाचकप्रकृतिकमुपपदं यस्य तस्याप्रयुज्यमानस्य तुमन्तस्य कर्मणि चतुर्थी भवति ॥ द्वितीयावाधिकेयम् ॥ फलेभ्यो याति । फलान्याहर्तुं यातीत्यर्थः । एवं स्वयंभुवे नमस्कृत्य । स्वयंभुवमनुकूलयितुमित्यर्थः॥ (तत्त्वदी० )-फलेभ्यो यातीति ॥ फलान्याहर्तुं यातीत्यर्थः ।। (क्यब्लोपे कर्मण्याधारे च पञ्चमी) हात्प्रेक्षते।आसनात्प्रेक्षते । (सुबोधिनी )-पुनः पञ्चमीमाह ॥ क्यब्लोपे कर्मण्याधारे च पञ्चमी ॥ क्यबन्तस्य गम्यमानार्थत्वात् अप्रयोगे कर्मणि आधारे च पञ्चमीस्यात् ॥क्यग्रहणमिह क्यवर्थपरम् । तेन क्त्वाऽपि गृह्यते ॥ प्रासादापेक्षते । प्रासादमारुह्य ॥ आसनात् प्रेक्षते । आसने उपविश्येत्यर्थः । आसने स्थित्वा वा ।। ( तत्त्वदी० ) हादिति ॥ हर्म्यमारुह्येत्यर्थः ॥
(कर्तृकार्ययोरक्तादौ कृति षष्ठी) कर्तरि कार्ये च षष्ठी क्तादिवर्जिते कति प्रयुज्यमाने ॥ कृष्णस्य कृतिः। जगतः कर्ता कृष्णः ॥ __ (सुबोधिनी)-पुनः षष्ठीमाह ॥ कर्तृकार्ययोरक्तादौ कृति षष्ठी ॥ कृयोगे करि कर्मणि च षष्ठी स्यात् तादीन् विना ॥ कृष्णेन क्रियते इति कृष्णस्य कृतिः।