Page Text
________________
( २३०) सिद्धान्तचन्द्रिका। [विभक्त्यर्थाः]
(हेतौ तृतीयापञ्चम्यौ) जाड्याज्जाडयेन वा बद्धः । स्तोकात्स्तोकेन वा मुक्तः ॥
(सुबोधिनी )-हेतौ तृतीयापश्चम्यौ ॥ गुणे वर्तमानात् हेतुवाचकशब्दादस्त्री. लिङ्गातृतीयापञ्चम्यौ स्तः॥ जडस्य भावो जाड्यं तेन तस्माद्वा बद्धः । स्तोकेन स्तोकादा । अनायासेन मुक्त इत्यर्थः ॥ गुणवाचकात् किम् । धनेन कुलम् ॥ अस्त्रीलिङ्गात्किम् । बुद्धया मुक्तः । तृतीयाप्राप्तौ पक्षे पञ्चमी विधीयते ।।
(दूरान्तिकयोोंगे षष्ठयपि ) ग्रामस्य दूरादन्तिकाद्वा इत्यादि ॥ (सुबोधिनी )-दूरान्तिकयोयोगे षष्ठयपि ॥ अनयोोंगे षष्ठी भवति । अपिशब्दादूरान्तिकार्थकेभ्यो नामार्थमात्रे द्वितीयातृतीयापञ्चमीसप्तम्यो भवन्तीत्यर्थः ।। ग्रामस्य दूरं दूरेण दूरात् दूरे वा॥ अन्तिकम् अन्तिकेन अन्तिकात् अन्तिके वा इति पुनरपि पञ्चमी ।
(निारणे षष्ठीसप्तम्यौ) क्रियागुणजातिसंज्ञाभिः समुदायात्पृथक्करणं निर्धारणं यतस्ततः षष्ठीसप्तम्यौ ॥ क्रियापराणां क्रियापरेषु वा भगवदाराधकः श्रेष्ठः। गवां गोषु वा कृष्णा संपन्नक्षीरा । नृणां नृषु वा ब्राह्मणः श्रेष्ठः । छात्राणां छात्रेषु वा मैत्रः पटुः ॥
(सुबोधिनी )-निर्धारणे षष्ठीसप्तम्यौ ॥ निर्धारणादियोगे षष्ठीसप्तम्यौ । जातिगुणक्रियासंज्ञाभिः समुदायादेकदेशस्य पृथक्करणं निर्धारणं तदस्ति साध्यत्वेनास्येति स निर्धारणः । अइकावित्यप्रत्ययः। श्रेष्ठत्वादिहेतुरित्यर्थः । तथा च निर्धारणादियोगे निर्धारणाश्रयान्नाम्नः षष्ठीसप्तम्यौ स्तः। यतो निर्धार्यते तत एवेत्यर्थः॥ इति पुनरपि षष्ठी॥ .. (तस्वदी०)-क्रियागुणेत्यादि ॥ निर्धारणमस्यास्तीति निर्धारणः । अइकावित्यः । निर्धारणहेतुरिति यावत् । तथा च निर्धारणादियोगेषष्ठीति सम्यगेव न तु निर्धारणार्थ इति । अर्थपरो निर्धारणशब्दः। आदिशब्दस्य द्वन्द्वात्परत्वेन प्रत्येक योगस्यानिवार्यत्वात् । किंच निर्धारणार्थे षष्ठीत्युक्ते कस्मात्षष्ठी निर्धारणाश्रयान्निर्धारणहेतोर्निर्यमाणाद्वेति विनिगमनाभावः । योगे षष्ठीति मते तु हेतुयोगे विधानाद्धेतौ न निर्धार्यमाणादपि स्वनिष्ठत्वेनाभिधानान्न परिशेषानिरिणाश्रयादेव ॥ नन्वत्र समूहसमूहिलक्षणे संबन्धे एव षष्ठी किमनेनेति चेत्सत्यम् । स्वाम्यादित्वानिर्धारणयोगे सप्तमी विधास्यते । तया बाधा मा भूदित्यतोऽपि षष्ठीविधानम् ॥
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |