Page Text
________________
(२२६)
सिद्धान्तचन्द्रिका। [विभक्त्यर्थाः] (उपपदविभक्तेः कारकविभक्तिबलीयसीति) नमस्करोति देवान् । प्रावादियोगे षष्ठयपि । भोजनाय भोजनस्य वा प्रभुः समर्थः शक्तः ॥ कृष्णाय कृष्णस्य वा मद्रं भद्रं कुशलं सुखमायुष्यमर्थः प्रयोजनं वा भूयात्॥
(सुबोधिनी )-ननु नमस्करोति देवानित्यत्र चतुर्थी स्यात् । नमः संबन्धसत्त्वादुच्यते-उपपदविभक्तेः कारकविभक्तिर्बलीयसीति ॥ उपपदं निमित्तं यस्याः सा उपपदनिमित्ता सा चासौ विभक्तिश्च उपपदविभक्तिः। शाकपार्थिवादित्वान्मध्यमपदलोपः । क्रियान्वयित्वं कारकत्वम् । कारकनिमित्ता विभक्तिर्बलीयसी बलिष्ठेत्यर्थः ॥ क्रियान्वयित्वाद्देवानित्यत्र द्वितीया । प्रभ्वादियोगे षष्ठयपि । प्रभ्वायुष्यमद्रभद्रकुशलसुखार्थहितार्थकाः प्रभवादयः । एषां योगे षष्ठीचतुौँ भवतः। तत्रायुष्यादियोगे आशीर्वादेऽर्थे एव ॥ आशीर्वादे किम् । देवदत्तस्यायुष्यमस्ति ॥
(तत्त्वदी०)-उपपदविभक्त कारकविभक्तिर्बलीयसीति ॥ उप समीपे पदम् उपपदम् । उपपदं निमित्त यस्याः सा उपपदनिमित्ता। सा चासौ विभक्तिश्च उपपदविभक्तिः । शाकपार्थिवादिस्तस्याः। तेन नमस्करोति देवानित्यत्र कर्मणि द्वितीयैव न चतुर्थी ॥
(रुच्यर्थधातुयोगे प्रीयमाणे ) हरये रोचते भक्तिः॥ (सुबोधिनी )-रुच्यर्थधातुयोगे प्रीयमाणे ॥ रुचिर्दीप्तावपि । दीप्तिस्तत्र न विवक्षिता इत्यत उच्यते । अन्यकर्तृकोऽभिलाषो रुचिः । रुचिरों येषां ते रुच्य
र्थाः । रुच्याश्च ते धातवश्च रुच्यर्थधातवस्तेषां योगः रुच्यर्थधातुयोगस्तस्मिन् । प्रीयते इति प्रीयमाणः । प्रीज़ तर्पणे । अस्मात् कर्मणि शानप्रत्ययः । तस्मिन् प्रीयमाणे चतुर्थी भवति ॥ हरि प्रीणयतीत्यर्थे कर्मणि द्वितीयाप्राप्तौ चतुर्थी । हरिनिष्ठप्रीतेभक्तिः कत्री । भक्तिरात्मविषयमभिलाषं हरेरुत्पादयतीत्यर्थः ॥ प्रीयमाणे किम् । देवदत्ताय रोचते मोदकः पथि ॥
( तत्त्वदी० ) हरय इति ॥ अन्यकर्तृकोऽभिलाषो रुचिः । हरिनिष्ठप्रीतेभक्तिः कीं । हरिं प्रीणयतीत्यर्थः । द्वितीयाप्राप्तौ वचनम् । शाब्दबोधस्त्वयम् । हर्यभिन्नाश्रयकप्रीत्यनुकूल एकसेवानिष्ठो वर्तमानो व्यापारः ॥
श्लाघहस्थाशपां प्रयोगे बोधयितुमिष्टे ) गोपी कृष्णाय श्लाघते हते तिष्ठते शपते वा ॥
(सुबोधिनी)-श्लाघह्रस्थाशपां प्रयोगे बोधयितुमिष्टे ।। श्लाघृ कत्थने। हुङ् अपनयने । ष्ठा गतिनिवृत्तौ । शप उपालम्भे । एषां प्रयोगे बोधयितुं ज्ञापयि
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |