Page Text
________________
(2)
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[संज्ञाप्रकरणम् ]
स्तस्य दीर्घाभावात् संध्यक्षराणामपि प्रत्येकं द्वादश भेदास्तेषां हस्वाभावात् । अ इत्यष्टादशानां संज्ञा । तथैवैकारोकारौ । ऋकारस्त्रिंशतः संज्ञा ऋलवर्णयोः सावयत् । एवम् ऌकारोऽपि । ए इति द्वादशानां संज्ञा । तथैकारौकारौकाराः । एदैतोरोदौतोश्च न मिथः सावर्ण्य भिन्नजातित्वात् ॥
O
(तत्त्वदी ० ) - अवर्जा नामिनइति ॥ अं वर्जयंतीत्यवजः । कार्येऽण् ॥ ननु यौ नामिन इत्येव किमिति नोक्तमौ निपातइतिवत् इकारमारभ्य औकारान्तस्य प्रत्याहारेण ग्रहणादवर्णवर्जानां लाभात्न चइकारौकारयोः संज्ञाशङ्कानिरासायतदितिचेन्न । पूर्वसूत्रोक्त स्वरानुवृत्त्या तन्निरासात् इति चेत्सत्यम् । नामिसंज्ञायाः पूर्वप्रत्याहारसंज्ञायाअनुक्तत्वेन यावित्यनेने काराद्यौ कारान्तस्वरबुधस्यानुदयात् । यदितु व्याकरणस्यानादितामाश्रित्यप्रत्याहारादि सिद्धिस्तदैवमेव न्याय्यमित्यलं पल्लवितेन । (हयवरल ॥ ञणनङम ॥ झढघघभ ॥ जेडद्गव || खफछठथ || चटतकप ॥ शषस ॥ )
( सुबोधिनी ) - हयवरल १ ञणनङम २ झढघघभ ३ जडदगब ४ खफछठथ ५ चटप ६ शषस ७ एतेऽपि वर्णा उक्तक्रमेणैव ज्ञेयाः । अन्यथा प्रत्याहारासिद्धेः । एतानि नव संज्ञासूत्राणि सन्ति । आद्यन्ताभ्यामित्यनेनैकवाक्यत्वात् । एषां वर्णानामर्थस्याविवक्षितत्वादेभ्यो विभक्तेरनुत्पत्तिर्ज्ञेया । किंच सवर्णा इत्यनुवर्त्य वाक्यभेदेन व्याख्यातव्यम् । तद्यथा । भिन्नजातीया अप्येते वर्णास्तुल्यस्थानप्रयत्नाः सन्तः सवर्णा आचार्येण कथ्यन्ते इत्यर्थः । हकारादिष्वकार उच्चारणार्थः । न तु प्रयोजनार्थः । ननु रेफस्य यपप्रत्याहारान्तर्भावात् कुण्डं रथेनत्यादौ वा पदान्तस्येति पक्षे रेफःस्यात् भद्रहृद इत्यत्र च रहायपो द्विरिति द्वित्वम् । उच्यते । भद्रहृद इत्यत्र रहायपो द्विरित्यनेन रस्य द्वित्वे कृते रि लोपो दीर्घश्चोत रलोपे च पूर्वस्य हकारस्य स्वरत्वाभावान्न दीर्घ इति । कुण्डं रथेनेत्यत्र त्वनुनासिकस्यानुस्वारस्य स्थानेऽनुनासिका एव यमा भवन्ति इत्यर्थकथनात् रेफस्याननुनासिकत्वादनुनासिकस्यानुस्वारस्य रकारो नभवतीत्यर्थः ॥
( तत्त्वदी ० ) - हयवरलेत्यादि || हकारादिष्वकार उच्चारणार्थः ॥
( आद्यन्ताभ्याम् ) आद्यन्तौ वर्णों मध्यगानामाभ्यां सहितानां संज्ञाः स्युः ॥ अव इल जब झभ चप । एवमन्येऽपि ॥
( सुबोधिनी ) - आद्यन्ताभ्याम् ॥ संज्ञासूत्रमेतत् । आदिश्व अन्तश्च आद्यन्तौ ताभ्याम् आद्यन्ताभ्यां कृत्वा मध्यस्था अक्षरा ग्राह्या इत्युक्तेः आद्यन्तवर्णरूपा मध्यगानां संज्ञा भवतीत्याद्यन्तयोरप्राप्तायां तत्र वृत्त्यन्तरस्य ग्रहणमाश्रित्य व्याख्येयम् । तद्यथा । आद्यन्ताभ्यां सहितानामिति । किंच आद्यन्तौ तावदवयवौ ताभ्यामवयवी समुदाय आक्षिप्यते तस्य च युगपलक्ष्ये प्रयोगाभावात्तदवयवेष्ववतरन्ती संज्ञा मध्यगेषु विश्राम्यति न त्वाद्यन्तयोः । संज्ञास्वरूपान्तर्भावेन तयोः पारार्थ्यनिर्णयादित्याशये
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |