Page Text
________________
[विभक्त्यर्थाः] टीकाद्वयोपेता।
(२२१) हीनार्थकोपयोगे द्वितीया यथा। उपहार सुराः हरेहींना इत्यर्थः । अत्राप्युत्कृष्टादेव द्वितीया नापकृष्टात् ॥ अतिक्रमणपूजार्थकातियोगे द्वितीया यथा । उवितादधिकस्यानुष्ठानमतिक्रमणम् । अतिदेवान् कृष्णः। देवानतिक्रान्तो देवानां पूज्यश्चेत्यर्थः ॥ अभितो ग्रामं ग्रामस्य पार्श्वद्वये इत्यर्थः ॥ सर्वतो ग्रामं ग्रामस्य समन्तादित्यर्थः ॥ जाल्मं मूर्ख धिक् तस्य निन्द्यतेत्यर्थः ॥ उपर्युपरि पर्वतम् । पर्वतस्योर्ध्वमित्यर्थः ॥ अध्यधि सुखं सुखस्योपरिष्टात्समीपकाले दुःखमित्यर्थः ॥ अधोऽधो ग्रामं ग्रामस्याधस्तात् समीपदेशे इत्यर्थः ॥ उभयतः कृष्णम् । कृष्णस्य पार्श्वद्वये इत्यर्थः ॥ परितः सर्वतः इत्यर्थः ॥ समया-निकषा-निपातौ समीपार्थको । “विलय लङ्कां निकषा हनिष्यति" इति माघः ॥ हा मूर्खम् तस्य शोच्यतेत्यर्थः ॥ 'बुभुक्षितं न प्रतिभाति किंचित् ।' बुभुक्षितस्य पुरुषस्य किंचित् प्रतिभाति नेत्यर्थः।
(तत्त्वदी०)-कारकविभक्तिं दर्शयित्वोपपदविभक्तिं दर्शयति-विनासहेत्यादि । विना च सहश्च नमश्च ऋते च निर्धारणं च स्वामी च ते आदयो येषामिति द्वन्द्वगभी बहुव्रीहिः। द्वन्द्वान्ते श्रूयमाणत्वादादिशब्दः प्रत्येकं संबध्यते । द्वितीयादीनां चात्र यथाक्रममन्वयः ॥ विनादियोगे इति ॥ विना पापमिति । पापसंबन्धाभावे सर्व कर्म फलप्रदं भवतीत्यर्थः । द्वितीयाद्या उपपदविभक्तयः षष्ठ्यपवादा जपमनु इति ॥ हेतुभूतजपोपलक्षितमतीतकालमेकाश्रयकं वर्षणमित्यर्थः ॥ उपहरिमिति ॥ हरेहींना इत्यर्थः ॥ नदीमिति ॥ नद्या सह संबद्धेत्यर्थः । षिञ् बन्धने क्तः ॥ अतिदेवानिति ॥ देवानां पूज्य इत्यर्थः ॥ अभित इति ॥ उभयत इत्यर्थः ॥ धिगिति ॥ निर्भर्त्सननिन्दयोः ॥ उपरीति ॥ पर्वतस्योपरिष्टात्समीपे देश इत्यर्थः ॥ अधीति ॥ सुखस्योपरिष्टात्समीपकाले दुःखमित्यर्थः ॥ अध इति ॥ ग्रामस्याधस्तात्समीपदेश इत्यर्थः ॥
(कालाध्वनोनॆरन्तये) मासमधीते । कोशं पर्वतः । मासं गुडधानाः मासं कल्याणी । कोशं कुटिला नदी॥ नैरन्तर्ये किम् । मासस्य द्विरधीते । क्रोशस्यैकदेशे पर्वतः॥
(सुबोधिनी)-कालाध्वनोनैरन्तये ॥ कालश्च अध्वा च कालाध्वानौ तयोः कालाध्वनोः निर्गतमन्तरं यस्मात्तत् निरन्तरं निरन्तरस्य भावो नैरन्तय तस्मिन्नरन्तये । क्रियागुणद्रव्यैः सह कालाध्वनोनिरन्तरसंबन्धे कालाध्ववाचकाद् द्वितीया स्यात् ॥ मासमधीते । निरन्तरा मासस्याध्ययनक्रियेत्यर्थः॥क्रोशं पर्वतः। निरन्तरः क्रोशस्य पर्वत इत्यर्थः ॥ मासं गुडधानाः । निरन्तरा मासस्य गुडेन मिश्राः धानाः गुडधानाः । “धाना भृष्टयवे स्त्रियाम्” इत्यमरः ॥ मासं कल्याणी । निरन्तरा मासस्य शोभनगुणवती ॥ क्रोशमधीते । निरन्तरा क्रोशस्याध्ययनक्रिया॥क्रोशं कुटिला
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |