Page Text
________________
( २१०) सिद्धान्तचन्द्रिका। [विभक्त्याः ] विषयिका मत्कर्मकरणक्रियति बोधः । “संबोधनपदं यच्च तत्क्रियाया विशेषणम्" इत्युक्तत्वादिह सम्बोधनं प्रकृत्यर्थं प्रति विशेष्य क्रियां प्रति विशेषणमिति ॥
(तत्त्वदी०)-आमन्त्रणे इति । आमन्त्रणमभिमुखीकरणमनुकूलकरणमिति यावत् । आमन्व्यते प्रसन्नः क्रियतेऽनेनेति साधने युट् । इह संबोधनं प्रकृत्यर्थ प्रति विशेष्यं क्रियां प्रति विशेषणमिति सिद्धान्तः । “संबोधनपदं यच्च तत् क्रियाया विशेषणम्" इत्युक्तत्वात् ॥ एवं देव मां पाहीति वाक्यस्य देवसंबन्धिसंबोधनविषयकमत्कर्मकं रक्षणमर्थः ॥ __ (भोस्भगोस्अघोस् भवद्भगवदघवतां वा निपात्या धौ) भो हरे । भगो नमस्ते । अघो याहि ॥
(सुबोधिनी )-भोसमगोसूअघोस् भवद्भगवदघवतां वा निपात्या धौ ॥ धिविषये एषां स्थाने एते निपात्यन्ते वा । हे भोः ।हे भवन् । हे पूज्येत्यर्थः ॥हे भगोः। हे भगवन् । हे ज्ञानिन्नित्यर्थः ॥ हे अघोः । हे अघवन् । हे पापिष्ठेत्यर्थः॥ भोस् इत्यनेन विसर्गलोपः । भो हरे ॥ इति प्रथमा ॥
(तत्त्वदी०)-भोस्भगोस् इति ॥ योग्यताबलाद्भवदादयः स्थानिनः आक्षिप्यन्ते ॥ इति प्रथमा ॥
(शेषाः कार्य कर्तृसाधनयोर्दानपात्रे विश्लेषावधौ सम्बन्ध आधारभावयोः ) द्वितीयाद्या विभक्तय एष्वर्थेषु भवन्ति ॥ कार्ये कर्मकारके द्वितीया । कटं करोति कारूको रूपं पश्यति चाक्षुषः । राज्य प्राप्नोति धर्मिष्ठः सोमं सुनोति सोमपाः ॥
(सुबोधिनी)-शेषाः कार्ये कर्तृसाधनयोर्दानपात्रे विश्लेषावधौ संबन्ध आधारभावयोः। शिष्यन्ते इति शेषाः । कर्मणि घज्ञ प्रत्ययः । प्रथमायाः शेषाः अन्याः षड् विभक्तयस्ताः कार्यादिषुषट्सु यथाक्रमं प्रवर्तन्ते इत्यर्थः।कार्य द्वितीया॥ क्रियते का स्वक्रियया निष्पाद्यते यत्तत् कार्यम् । धातूपात्तफलमित्यर्थः । तस्मिन् अनुक्ते कार्ये कर्मणि द्वितीया स्यात् । उक्त कर्मणि तु प्रथमैव । उक्तं त्वाख्यातकृत्तद्धितसमासनिपातैर्भवति ॥ आख्यातोक्ते हरिः सेव्यते ॥ कृदुक्ते लक्ष्म्या सेवितो हरिः ॥ तद्धितोक्ते शतेन क्रीतः शत्यः ॥ कारकाक्रियायुक्ते इति शेषः ॥ समासोक्ते प्राप्त आनन्दो यं स प्राप्तानन्दः ॥ निपातोक्ने विषवृक्षोऽपि संवर्ध्य स्वयं छेत्तुमसाम्प्रतमिति ॥ " कटं करोति कारूको रूपं पश्यति चाक्षुषः। राज्यं प्राप्नोति धर्मिष्ठः सोमं सुनोति सोमपाः॥१॥' अत्र सर्वत्राख्यातादिनाऽनुक्ते कर्मणि द्वितीया। कारूकः पुमान् कटं करोति । कटनिष्ठोत्पत्त्यनुकूला एककर्तृका वर्तमाना करोतिक्रियति शाब्द
| SR No. | 002369 |
| Book Title | Siddhant Chandrika Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramsharma Pandit |
| Publisher | Kshemraj Krishnadas |
| Publication Year | 1800 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |